|
De Achttiende Eeuw
De eeuw van de Verlichting en de eeuw van de slavenhandel. Maar ook de eeuw waarinn er verzet kwam tegen de slavernij en waarin op het eind de Franse Revolutie, gesymboliseerd door de guillotine, de democratisering van de samenleving inluidde. |
Tijd van pruiken
en revoluties (1700-1800)
Albert van der Kaap, Enschede, albert@vanderkaap.org
Enduring understanding
Om welke enduring understanding gaat het in dit tijdvak?
Slavernij was geen nieuw
verschijnsel, maar kreeg in de zeventiende en achttiende
eeuw een nieuwe vorm. Op plantages, gesticht door Europese staten
in veroverde gebieden in Amerika, werden in
Afrika geroofde of gekochte negers (transatlantische
slavenhandel) als slaven tewerk gesteld.
De achttiende eeuw is de eeuw van de Verlichting. Men
hechtte grote waarde aan het gebruik van de rede (het
verstand) en verwachtte dat het gebruik van het verstand
veel problemen zou kunnen oplossen. De nadruk op de rede
leidde o.a. tot een kritische houding ten opzichte van
godsdienst en bijvoorbeeld ook op slavernij. De ideeën
van de Verlichting leidden uiteindelijk ook tot de
Franse Revolutie, die het startpunt vormde voor de
democratisering van de samenleving in de negentiende en
twintigste eeuw. Voor het zover was probeerden sommige
Europese vorsten verlichte ideeën te combineren met het
absolutisme (verlicht absolutisme).
Wat komt aan de orde?
De achttiende eeuw is een periode waarmee de leerlingen vaak veel moeite hebben en die hen, misschien wel om die reden, vaak weinig aanspreekt. Dat geldt, zeker in de onderbouw, voor het onderwerp 'De Verlichting' . Mogelijk dat het onderwerp eenvoudiger te bevatten wordt indien leerlingen in de vorige periodes goed inzicht gekregen hebben in het begrip macht. Wie of wat bepaalt wie er macht hebben en hoe wordt macht gelegitimeerd?
-
De transatlantische slavenhandel (driehoekshandel, midden-passage) leverde de slaven voor de plantages in Amerika
-
Europeanen trokken naar de koloniën
-
Er kwam een verlichte vorm van absolutisme op in Europa
-
Het rationele denken nam toe en had invloed op:
-
denken over de samenleving: gelijkheid van nature (verwerping van standsverschillen)
-
godsdienst (godsdienstvrijheid als ideaal )
-
politiek (niet accepteren van goddelijk gezag, andere bronnen van gezag (natuurrecht, volkssoevereiniteit, contracttheorie, burgerlijke vrijheden)
-
wetenschap
-
-
De Franse (eventueel Amerikaanse) Revolutie
Kenmerkende aspecten
-
De groene kenmerkende aspecten hebben betrekking op het basisonderwijs
-
De blauwe kenmerkende aspecten hebben betrekking op de onderbouw van het voortgezet onderwijs
-
De rode kenmerkende aspecten hebben betrekking op de tweede fase
Essential Questions
De Essential Questions worden voor het eerst in de
onderbouw aan de orde gesteld. De leerlingen formuleren
een voorlopig antwoord. In de tweede fase keren de
vragen dan weer terug. De leerlingen reflecteren op hun
eerder antwoorden en stellen deze bij.
-
Werden de mensen (pas) in de 18e eeuw volwassen?
-
Was de (Franse) Revolutie onvermijdelijk?
-
Is de democratie de beste regeringsvorm?
-
Basisconcepten
In de meeste tijdvakken kun je voor de vijf basisconcepten (macht, oorlog, godsdienst, kunst en levensonderhoud) telkens dezelfde vragen stellen.
| macht | oorlog | godsdienst | kunst | levensonderhoud | ||
| tijdvak7 | Verlichting | |||||
| Verlicht absolutisme | ||||||
| kolonialisme | ||||||
| Slavernij | ||||||
| Democratische revoluties |
Het curriculaire spinnenweb
Het spinnenweb als metafoor voor het leerplan maakt duidelijk dat het veranderen van één aspect van het curriculum (aan een van de draden trekken) onvermijdelijk gevolgen heeft voor andere aspecten van het curridulum. In het artikel 'u denkt voor mij' wordt bijvoorbeeld een experiment beschreven waarin de leerbronnen en de rol van de docent veranderen, maar de leerdoelen en de toetsing niet. Dat de resultaten dan tegenvallen is eigenlijk niet verwonderlijk.
Lesmateriaal
1. Onderbouw basisonderwijs
Verhaal voorlezen en bespreken aan de hand van richtvragen.
Dam, Arend van, Lang geleden ... , de geschiedenis van Nederland in vijftig voorleesverhalen, Van Holkema & Warendorf, Houten, 2008
De eerste kinderboekenschrijver
-
Hieronymus van Alphen
De Franse tijd
-
De vergeten koning
2. Bovenbouw basisonderwijs
3. Onderbouw voortgezet onderwijs
Basis
Extra
4. Tweede fase voortgezet onderwijs
Basis
Extra
Powerpoints
De Franse revolutie
Bruikbare power-point presentatie, maar wel EngelstaligDe Franse Revolutie
Zeer gedetailleerde, uitgebreide en deskundig gemaakte powerpoint (Engelstalig)
Zie ook:
Tijdvak en kenmerkende aspecten
7. Tijd van pruiken en revoluties
Kenmerkende aspecten:
Rationeel optimisme en ‘verlicht denken’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen.
-
Voortbestaan van het ancien régime met pogingen om het vorstelijk bestuur op eigentijdse verlichte wijze vorm te geven (verlicht absolutisme).
-
Uitbouw van de Europese overheersing, met name in de vorm van plantagekoloniën en de daarmee verbonden transatlantische slavenhandel, en de opkomst van het abolitionisme.
-
De democratische revoluties in westerse landen met als gevolg discussies over grondwetten, grondrechten en staatsburgerschap.
Contexten
absolutistische samenlevingen
-
Verlichting
slavernij
Leerdoelen
De leerlingen:
kunnen een relatie leggen tussen de plantageslavernij in Amerika en de slavenhandel
-
kunnen het begrip abolitionisme uitleggen
-
kunnen het verschil uitleggen tussen absolutisme en verlicht absolutisme
-
kunnen uitleggen welke invloed de Verlichting/het rationalisme had op het denken over de samenleving (godsdienst, politiek en wetenschap)
-
kunnen oorzaken en gevolgen van de Westerse revoluties uitleggen (bijvoorbeeld die van de Franse Revolutie).
Inhoudelijke (unieke) begrippen
Rousseau
-
Montesquieu
-
Voltaire
Trias Politica
-
volkssoevereiniteit
-
rationalisme
-
rede
-
Franse Revolutie
-
Lodewijk XVI
-
abolitionisme
-
verlicht absolutisme
Inhoudelijke (generieke) begrippen
beschaving
samenleving
maatschappij
-
burger
status
cultuur
-
wetenschap
Meta-concepten (second-order concepten)
Continuïteit/verandering
-
welke veranderingen traden er op politiek, godsdienstig en wetenschappelijk gebied op als gevolg van het rationele denken?
Oorzaak/gevolg
-
wat waren oorzaken van de Franse Revolutie?
Tijd en plaats
De tien tijvakken
Copyright: Albert van der Kaap, 2009