Sabina

 De oudhistoricus T. Corey Brennan die in 2018 (dus een jaar nadat de eerste druk van deze historische roman verscheen) een erudiete monografie aan keizerin Sabina wijdde, merkt op dat er in de bewaard gebleven antieke teksten amper tweehonderd woorden over haar gaan. Ook in de fictieve Mémoires d'Hadrien van Marguerite Yourcenar is Sabina zo goed als afwezig. Als ik goed heb geteld , hebben slechts een zeventigtal lijnen op haar betrekking in dit boek van 280 bladzijden (ongeveer tienduizend lijnen).

Een buitenkans die alle mogelijkheden open laat voor de verbeelding van een auteur die over deze figuur een historische roman wil schrijven. Maar zo eenvoudig is het evenwel niet in dit concrete geval. Want over de echtgenoot van deze potentiële romanfiguur, keizer Hadrianus, en diens familie en medewerkers, is heel wat terug te vinden in de historische bronnen en het spreekt vanzelf dat de auteur haar hoofdpersonage met deze beter bekende personages zal moeten laten omgaan. En van een historische roman, die naam waardig, mag terecht minstens verwacht worden dat geen enkel personage, geen enkele beschrijving van een gebeurtenis, van een episode of zelfs van details in strijd zijn met de in de historische bronnen terug te vinden historische gegevens. Dat vergt van een auteur die zijn/haar werk en de toekomstige lezer ernstig opneemt, heel wat voorafgaand opzoekingwerk in de historische bronnen en de wetenschappelijke literatuur. Bovendien mag de auteur in wat hij verzint zich niet aan anachronismen bezondigen wat veronderstelt dat hij zich terdege heeft ingewerkt in de historische periode waarin hij de roman wil situeren en een goed inzicht heeft verworven in de mentaliteit, zeden en gewoonten van deze periode.

Dit alles vergt dus heel wat speurwerk en historisch inzicht. Nynke Smits valt in dit opzicht niets te verwijten. Integendeel, op elke bladzijde blijkt overduidelijk dat zij zich grondig heeft gedocumenteerd en een diepgaand inzicht heeft verworven in de periode waarin haar verhaal zich afspeelt. En dit niet alleen wat concrete feiten en realia betreft maar ook -wat heel wat moeilijker is!- in de mentaliteit en de psychologie van die tijd die nogal wat verschilt van de hedendaagse. Haar personages leven, denken, handelen en spreken zoals - voor zover dit historisch te reconstrueren is- men dat van mensen uit de tweede eeuw na Chr. kan verwachten. De lezer komt dan ook heel wat te weten over de klassieke oudheid in het algemeen en de tweede eeuw in het bijzonder. Het boek bevat boeiende beschrijvingen van de Romeinse Subura, de drukte op de Romeinse wegen, de paleizen op de Palatijn, en over hoe Athene, Alexandrië en de Nijlvallei er in de tweede eeuw moeten hebben uitgezien. Alleen al hierom is dit boek een aanrader die de lezer onderdompelt in een totaal andere tijd en omgeving en hem binnenleidt in de vele aspecten van de klassieke oudheid. Het is daarenboven de bijzondere verdienste van de auteur dat ze deze informatie nooit op een pedante wijze aanbiedt maar ze onopvallend binnensmokkelt op het gepaste moment en haast zonder dat de lezer er zich van bewust is.
Maar een historische roman kan slechts geslaagd heten als hij ook -en in de eerste plaats- een roman is en dus een verhaal brengt met de avonturen en/of innerlijke ontwikkeling van individuen en dit tegen de achtergrond van een bepaald tijdruimtelijk kader waarin een tijdsbeeld wordt geëvoceerd. De personages moeten levensechte figuren zijn en hun interacties coherent en consistent en wel in die mate dat de lezer geboeid en met empathie in het verhaal opgaat. Niet zelden schieten auteurs van historische romans die grote aandacht besteden aan de historische context hier tekort en niet zelden moet men vaststellen dat hoe geleerder de auteur, hoe saaier het verhaal is.

Bij Nynke Smits is dit allerminst het geval. Haar rijke verbeeldingskracht zorgt er voor dat het boek leest als een trein. De verzonnen plot en de vele intriges houden de lezer voortdurend in spanning en die wordt bij momenten zelfs opgevoerd tot het niveau van een thriller (o.m. het verhaal over de dood van Antinous). Bovendien zijn de personages mensen van vlees en bloed met scherp getekende en psychologisch verantwoorde karakters die de empathie van de lezer weten op te wekken. Gezien het weinige dat over de historische Sabina bekend is, zijn de contouren van haar karakter en haar psychisch profiel uiteraard door Nynke Smits verzonnen maar het beeld dat zij van haar hoofdpersonage schetst is niet alleen consistent maar ook plausibel en nergens in contradictie met het weinige dat de historische bronnen over Sabina weten te vertellen.

Het is daarentegen voor iemand die de Mémoires d'Hadrien van Yourcenar heeft gelezen wel even wennen aan de Hadrianus die Nynke Smits ten tonele voert. Het getuigt van heel wat moed vanwege Smits om in te gaan tegen wat door de sterke suggestieve kracht van de Franse auteur zowat de communis opinio over de persoonlijkheid van Hadrianus is geworden en wél in die mate dat dit beeld ook ingang heeft gevonden in de wetenschappelijke literatuur. Maar het is m.i. nog een sterkere prestatie van Smits dat haar Hadrianus historisch even plausibel is als de creatie van Yourcenar en evenzeer in overeenstemming met wat uit de historische bronnen te halen is. Ook de andere personages, tot en met de derderangsfiguren die maar even opduiken in het verhaal, komen goed uit de verf , ieder met een eigen persoonlijkheid. Het gevoelsleven van de romanfiguren wordt vaak met een klein detail meer gesuggereerd dan geëxpliciteerd.

Een grote troef van de auteur is haar taalvaardigheid. Zij schrijft een sober proza dat opvalt door de woordkeuze die zonder gezocht over te komen, vaak verrassend origineel is en nooit banaal. De dialogen klinken natuurlijk en de auteur maakt er met mate gebruik van.
Kortom een historische roman op internationaal niveau die, mocht hij worden vertaald, beslist niet zou misstaan tussen de buitenlandse successen in het genre. Men kan alleen hopen dat de auteur het niet bij dit debuut zal laten. Eén kanttekening: waarom is in dit boek niet minstens één afbeelding opgenomen van een bewaard gebleven buste van Sabina? Juist omdat Smits een zo levendig beeld van Sabina schetst, heeft de lezer er m.i. recht op te weten hoe het personage, waarmee hij heeft meegeleefd er uit zag. Ik zag op de website van de auteur dat een dergelijke afbeelding fungeerde als voorzijde van de kaft bij de eerste druk. Bij de tweede druk is dit niet meer het geval. Het lijkt me een verzuim dat bij een volgende druk moet hersteld worden. Vermelden we tenslotte dat de auteur gezorgd heeft voor een lijst van personages, een stamboom van Sabina en Hadrianus, een chronologische lijst van historische feiten, een verklarende lijst van namen en begrippen zodat men over geen historische voorkennis van de oudheid moet beschikken om van deze roman volop te kunnen genieten.