Inleiding

Lysistrata is de oudste, meest samenhangende maar ook de meest complexe van de drie vrouwenkomedies. De opvoering vond begin februari 411 plaats. Bij uitzondering had Aristofanes dit keer de regie niet zelf gevoerd. Of hij met het stuk een prijs gewonnen heeft, weten we niet. In het jaar 411 was de stad Athene er slecht aan toe. Als gevolg van de voortdurende oorlog was maar eenderde van de mannelijke bevolking overgebleven. Ruim een jaar tevoren was de strafexpeditie tegen Sicillië op een volslagen mislukking uitgelopen. De meeste bondgenoten waren in opstand gekomen en kregen daarbij steun van de Spartanen. De Perzische machthebbers in Klein-Azië probeerden daar de steden die met Athene verbonden waren onder hun gezag te plaatsen en wilden gemene zaak met Sparta maken. In Attika hadden de Peloponnesiërs een garnizoen gevestigd dat het land onder controle hield en de Atheners verhinderde de akkers te bebouwen en de zilvermijnen te exploiteren. Al meer dan twintigduizend slaven waren weggelopen. De aan- voerroutes over land waren afgesneden. Een klein lichtpunt was het Atheense militaire succes op het eiland Lesbos. Het enige redmiddel in deze uitzichtloze situatie leek een volledige politieke omschakeling. In deze sfeer is Lysistrata ontstaan. Aristofanes reikt een oplossing aan die de stoutste dromen overtreft: de vrouwen van heel Griekenland gaan zich verenigen om hun mannen tot de vrede te dwingen. Het meest effectieve middel lijkt een seks-staking. Maar de gevolgen van het plan, dat door Lysistrata 'zij die de legermacht ontbindt' geopperd wordt, laten nog even op zich wachten. Eerst wordt een tweede plan uitgevoerd: de vrouwen nemen de burcht in, waar zich de schatkist bevindt, zodat de oorlog niet meer gefinancierd kan worden. De aanvallen van de mannen slaan ze met succes af. Dit zijn de twee belangrijkste thema's van het stuk. Maar er is nog een derde verwikkeling. De koren van de oude mannen en oude vrouwen nemen na de strijd om de Akropolis niet aan de staking en ook niet aan de verdere bezetting deel. Nadat ze elkaar uitgescholden en bedreigd hebben, sluiten ze dankzij enkele verzoeningspogingen van de vrouwen 'eeuwige vrede' met elkaar. Dit wordt het voorspel tot de uiteindelijke vrede tussen de Griekse staten, waarmee de komedie eindigt. Het slot is voor onze begrippen erg braaf en nauwelijks grappig. Er worden serieuze liederen ten gehore gebracht die naar ons gevoel als een anticlimax werken. Blijkbaar werd zo'n ernstige toon in de oudheid niet als wanklank ervaren en was het voor de Atheners heel acceptabel een komedie aldus te laten aflopen: 'Alles is nu toch goed gekomen; laten we dat met zang en dans vieren.' Mogelijk werd door het toenmalige publiek de band met de oorspronkelijke religieuze optochten nog sterk gevoeld.

In de maand september 2000 werd Lysistrata, onder de titel sexboycot, opgevoerd door theatergroep Concordia uit Enschede. De vertaling was van Hein L. van Dolen, van wie ook bovenstaande inleiding afkomstig is.