Wild Water van Scott O’Dell

Tielt, Lannoo, 1988.

Tijd en ruimte : Verenigde Staten van Amerika, wildernis, begin 19de eeuw.

Doelgroep: 14+

De expeditie van de legerkapiteins Lewis en Clark markeert een belangrijke fase in de ontwikkelingsgeschiedenis van de nog jonge Verenigde Staten van Amerika. In 1805-1806 trokken zij in opdracht van president Thomas Jefferson vanuit St.-Louis naar het Westen om de nog onbekende gebieden van het continent in kaart te brengen en, zo mogelijk, via de grote rivieren handelsroutes voor de Verenigde Staten te ontsluiten. De expeditie slaagt en Lewis en Clark worden begroet als helden. In de reisverslagen van de beide kapiteins figureert het Shoshonemeisje Sacagawea op de achtergrond als een volgzame en nuttige schim. Met Wild Water brengt de befaamde Amerikaanse jeugdauteur Scott O’Dell een gevoelige wijziging in dat aan elk schoolkind van zijn land vertrouwde beeld. Zonder Sacagawea, die de expeditie vergezelde als tolk en gids, zou de tocht niet gelukt zijn. Sterker nog: zou waarschijnlijk geen enkele der onverschrokken helden het er levend hebben afgebracht! 

Een boek van Scott O’Dell in Nederlandse vertaling is steeds een bijzondere gebeurtenis. Met zijn vorig werk: Het eiland der blauwe dolfijnen, Zing naar de maan, Navaho en Het goud van Cibola behaalde hij alle mogelijke Amerikaanse en Europese onderscheidingen voor jeugdliteratuur. Ondanks talloze avonturen in een exotische omgeving staan telkens de gevoelens en de psychologische ontwikkeling van de hoofdpersonen centraal.

Over de indiaanse gids van de Lewis en Clark-expeditie bestaat ook een lijvige roman voor volwassenen: Sacajawea van Anne Lee Waldo. De hoofdlijnen lopen parallel bij de twee romans, wat niet zo verwonderlijk is. In het jeugdverhaal ontbreekt het soms rauwe realisme van de volwassenenroman. Tenminste: expliciet. Wat het boek geschikt maakt voor jongere lezers. O’Dell gaat subtieler te werk. Hij beschrijft alles vanuit het gezichtspunt van Sacagawea, vanaf haar ontvoering door de Minnetari’s tot op het ogenblik dat Lewis en Clark terug afvaren naar St.-Louis en zij haar bruut van een man ontvlucht. (Het verhaal van A.L. Waldo loopt verder tot Sacajawea sterft in 1884, bijna 100 jaar oud!)

Het vertelperspectief zorgt in Wild Water soms voor een merkwaardig effect. Als dertienjarige wordt Sacagawea geroofd tijdens een raid van de Minnetari’s, waarbij haar moeder de dood vindt. Het opperhoofd bestemt haar voor zijn zoon, doch die verliest haar in een gokpartij aan de halfbloed Charbonneau. De trapper neemt haar als tweede vrouw, zonder dat haar mening en gevoelens in dit alles ook maar een ogenblik meetellen. Vrouwen hebben immers geen rechten, alleen maar plichten. Haar verdriet kun je slechts tussen de regels aflezen als ze uit haar herinnering de mooie huwelijksceremonie van haar broer beschrijft (p. 54 e.v.). Op de koop toe wordt ze prompt zwanger. Vlak voor de bevalling arriveert de Lewis en Clarkexpeditie in het dorp. De kapiteins werven Charbonneau aan als gids.

Na de winter vaart de expeditie verder en spoedig ervaren de Amerikanen dat de jonge vrouw met haar boreling heel wat nuttiger is dan haar querulante echtgenoot. Charbonneau laat –waarschijnlijk moedwillig- de kano met voorraden omslaan. En uitsluitend de kennis die zijn vrouw bezit van planten en eetbare knollen houdt het drie dozijn mannen in leven. Eens in het Shoshonegebied is Sacagawea’s bemiddeling bij haar verwanten natuurlijk volledig onmisbaar. Verderop wordt de karavaan herhaaldelijk overvallen door vijandig gestemde indianen. Telkens is het de aanwezigheid van de jonge vrouw met haar baby, die bloedvergieten vermijdt. Naarmate de tocht vordert treedt Charbonneau steeds onhebbelijker tegen haar op. Haast dagelijks trakteert hij haar geniepig op een portie slagen. Toch houdt Sacagawea de mishandelingen verborgen, ook al weet ze dat de kapiteins zijn brutaliteit niet dulden. Tot overmaat van ramp raakt ze meer en meer verliefd op kapitein Clark. En hij blijkbaar op haar. De negerslaaf Ben York opent haar de ogen voor het lot dat hen te wachten staat in de bekrompen, racistische maatschappij der blanken, indien zij aan hun gevoelens zouden toegeven. 

Als een indiaanse antropologe beschrijft Sacagawea uitzicht en gewoonten van de volken die de expeditie op haar weg ontmoet, tot ze na veel ontberingen de Westkust en de Oceaan met zijn walvisjagers in hun grote kano’s bereikt. Na een tocht van meer dan een jaar keren ze terug bij de Minnetari’s. Omwille van Sacagawea’s verdiensten bedingt Charbonneau een hogere gage, die hij meteen in één nacht vergokt. Sacagawea krijgt niets! 

Wanneer de expeditie afvaart, terug naar St.-Louis, staat ze op de oever, zonder afscheid te nemen, de polsen over haar hart gekruist. ‘Dat was een liefdesteken’ (p. 171). Vooraleer de afschuwelijke Charbonneau ontwaakt, verdwijnt ze op een gestolen paard terug naar haar volk, de Shoshone, met haar zoontje en de hond Scandon, haar enig beloning voor het redden van de historische expeditie. Een expeditie die voor haar evenzeer een ontdekkingsreis was door haar land en haar emoties.

Jos Martens