Community Geschiedenis Histoforum
Edward Radzinsky, Alexander II. De laatste grote tsaar
Wie wel eens wat van de Russische historicus Edward Radzinsky gelezen heeft, kent diens bevlogen en meeslepende schrijfstijl. Die demonstreerde de auteur, tevens toneelschrijver en tv-presentator, in biografieën over Raspoetin, Stalin en Nicolaas II. In 2006 verscheen de lijvige biografie van Alexander II, tsaar tussen 1855 en 1881. Ook dit keer kon Radzinsky dankbaar putten uit staatsarchieven, waaronder die van de Derde Afdeling (geheime politie).
Tsaar Alexander II volgde in 1855 zijn plotseling overleden vader op, de oerconservatieve en autoritaire Nicolaas I; midden in de Krimoorlog. In tegenstelling tot zijn vader, voor wie iedereen bang was, presenteerde Alexander II zich als ‘tsaar-bevrijder’. Tegen veel weerstand in verordonneerde hij in 1861 de afschaffing van de lijfeigenschap. Toen al openbaarde zich hét dilemma van zijn regering. De onderdanen waren een strenge tsaar gewend, maar nu zat er ineens een man van vlees en bloed op de troon. Dat nodigde uit tot onbelemmerde kritiek en tot illegale daden. Radzinsky vergelijkt de positie van zijn hoofdfiguur met die van Michail Gorbatsjov, wiens oproepen tot perestroika en glasnost eveneens totaal onbedoelde effecten oogstten. De biografie focust niet alleen op het kille hofleven in Sint-Petersburg, maar ook op de wirwar aan Russische terreurgroepen vanaf de narodniki (die ‘naar het volk’ gingen maar daar slechts domheid en weerstand ontmoetten). Tevens biedt het boek een staalkaart van de Russische intelligentsia, van Alexander Herzen tot Dostojevski. De relatie tussen echte terroristen en romanfiguren (zoals het personage Rachmetov uit Wat te doen? van Tsjernysjevski) is even intrigerend als raadselachtig, zoals ook de persoonlijke band tussen Dostojevski en leden van de terreurgroepering Volkswil.
Alexander II figureert bij Radzinsky vooral als tragische held. Hij bevrijdde de lijfeigenen en liep rond met gevorderde plannen voor een grondwet, maar dat kon de radicalen niet voor hem innemen. Hij hield er een geheim liefje op na, met wie hij na het tergend lange doodsbed van zijn echtgenote haastig trouwde. Hij overleefde zes aanslagen op zijn leven, voordat op 1 maart 1881 op een rijtour in Sint-Petersburg twee bommen hem fataal werden. Dat was voorspeld, hij zocht het gevaar schijnbaar op. De veiligheidsvoorschriften werden onvoorstelbaar laks nageleefd. Een van de eerdere aanslagplegers werkte als klusjesman in het Winterpaleis en kon op zijn gemak elke dag een kleine hoeveelheid dynamiet binnensmokkelen zonder dat iemand onraad rook.
Het boek leest als een roman. Hier en daar zit de
theaterman Radzinsky de wetenschapper wel eens in de weg. Je zou meer
willen weten van de maatschappelijke voedingsbodem voor het terrorisme.
Maar liefhebbers van lekkere verhalende geschiedschrijving heeft
Radzinsky weer op hun wenken bediend.
Jan van Oudheusden
Edward Radzinsky, Alexander II. De laatste
grote tsaar (uitg. Balans, Amsterdam 2006), 446 blz., prijs 22,50.
Met onderstaande zoekmachine kunt u zowel zoeken op het www als binnen deze site en Histoforum
© Albert van der Kaap, Enschede
1998-2008.