Community Geschiedenis Histoforum
1812. Napoleons fatale veldtocht naar Moskou, Adam Zamoyski
Al bestaan er vele duizenden boeken over Napoleon, de invasie in Rusland in 1812 en de verschrikkingen van de terugtocht zijn tot dusver zelden afzonderlijk integraal beschreven op basis van beschikbare bronnen uit diverse landen. Wel is het fameuze drama inspiratiebron geweest voor memoires, romans en muziekstukken. Voor de Amerikaanse historicus Adam Zamoyski - gestudeerd in Oxford, woonachtig in Londen, kind van de Poolse diaspora, gerenommeerde boeken op zijn naam over Poolse geschiedenis - vormde 1812 een dankbaar studieobject. Hij beheerst naast Engels en Frans ook Pools, Russisch en Italiaans en is in staat de karrenvrachten getuigenissen naast elkaar te leggen uit alle landstreken waar de Grande Armée doorheen trok, en van alle landsdelen die regimenten stuurden.
Het resultaat van zijn studie is een meeslepend, huiveringwekkend relaas, in de beste tradities van verhalende geschiedschrijving. Hij legt uit hoe de keizer in zijn overmoed besloot om de Russische tsaar Alexander een lesje te leren, aangezien deze het Continentale Stelsel aan zijn laars had gelapt. Hij vertelt van de rekrutering van zeshonderdduizend manschappen uit alle delen van het napoleontische Empire, de foeragering, de paarden en ossen en karren en alle logistiek die er verder voor nodig was om het grootste leger uit de geschiedenis drieduizend kilometer oostwaarts te dirigeren. Dan krijgen we de verovering van Moskou, de brand, het wekenlange talmen van de keizer alvorens de beslissing tot de terugtocht te nemen.
Duidelijk komt de gedaanteverandering van de keizer aan het licht. Tot 1812 was Napoleon in vrijwel alles uiterst succesvol geweest. Hij had patent op verrassende, bliksemsnelle charges en troepenverplaatsingen. Maar in Rusland leek de keizer niet langer doelgericht bezig. Hij verloor het initiatief. Hij zat zich vaak te vermeien bij het portret van zijn zoontje, de Koning van Rome. Zijn onwil om gezichtsverlies te lijden veroorzaakte fataal uitstel van al zijn beslissingen. Desondanks bleven zijn soldaten hem hondstrouw. Zelfs tijdens de rampzalige terugtocht in de ijzige kou klonk het ‘Vive l’Empereur!’ overal waar Napoleon zich maar vertoonde.
De climax van het boek wordt natuurlijk gevormd door de hoofdstukken over de terugtocht in de ijzige Russische winter, een van de grootste catastrofes uit de geschiedenis van oorlogvoering. Zamoyski put rijkelijk uit de bronnen. We zien de soldaten, constant belaagd door kozakkenlegers, trekken langs macabere decors, zoals bij Borodino, waar de lijken van het slagveld van de heenweg nog niet waren geruimd. Vanaf 6 november veranderde de regen in sneeuw die spoedig alles bedekte. Aan winteruniformen was niet gedacht, die bestonden simpelweg nog niet. ‘Iedereen sjokte met gebogen hoofd, het klaaglijke geknars van de wielen op de hard geworden sneeuw en het gekras van de kraaien, roeken en andere roofvogels waren de enige geluiden’, aldus een getuige. De gezichten van de zwoegende soldaten waren vuil, iedereen zat onder de luizen. Duizenden trekdieren en paarden gingen verloren. De nog warme paardenlichamen werden opengesneden om het hart en de lever te verorberen. Vlees van dode paarden werd het voornaamste voedsel, maar toen de vingers bij de soldaten van de handen vroren, kon zelfs paardenvlees niet meer geconsumeerd worden. Tenen, neuzen, oren en penissen bevroren eveneens; deze lichaamsdelen kregen een blauwig-paarse tint en braken af als het slachtoffer erlangs wreef. Gewonde soldaten moesten noodgedwongen worden achtergelaten. Wanneer de kozakken de stakkers even later aantroffen in de geïmproviseerde hospitalen, werden ze van hun kleren ontdaan en genadeloos afgemaakt. De overtocht over de Berezina, waar Hollandse pontonniers twee houten bruggen sloegen die langzaam instortten, leidde tot het treurigste tafereel: stapels lijken, vermorzeld door vluchtenden of uiteengereten door Russische granaten. Hier verloor het leger in drie dagen tijd 25.000 man.
En de gezondheid van Zijne Majesteit? Daar was niets mis mee, zo meldde het officiële bulletin, nadat Napoleon zijn troepen in de steek had gelaten en ijlings Parijs had bereikt. Alsof er niets was gebeurd, begon hij weer een nieuw leger op te richten, dat in 1813 bij Leipzig in het zand zou bijten.
Het boek van Zamoyski is een gaaf voorbeeld van hoe geschiedenis, ook die van eer-eergisteren, op boeiende manier tot leven gewekt kan worden. Alleen al zijn lijst van primaire bronnen beslaat bijna twintig bladzijden. Lees en huiver! En vertel het door aan uw leerlingen!!
Jan van Oudheusden
Adam Zamoyski, 1812. Napoleons fatale veldtocht naar Moskou (uitg. Balans, Amsterdam 2008). 561 blz., prijs € 27,50
Met onderstaande zoekmachine kunt u zowel zoeken op het www als binnen deze site en Histoforum
© Albert van der Kaap, Enschede
1998-2008.