Community Geschiedenis Histoforum
Het journaal. Achter de schermen van vijftig jaar televisiegeschiedenis, Ad van Liempt
Het gouden jubileum van het NOS-televisiejournaal in januari 2006 gaf Ad van Liempt (oud-hoofdredacteur Nova, eindredacteur Andere Tijden, auteur van o.a. Kopgeld) aanleiding een biografie van de jarige te schrijven. Hij pluisde het archief uit, las alle memo’s en sprak met tal van medewerkers uit heden en verleden.
In 2004 stemden gemiddeld 1,6 miljoen kijkers af op het achtuurjournaal op Nederland-1, maar ooit, in de jaren zeventig, waren dat er 5 miljoen. Die verschuiving van publieke interesse is maar één van de vele factoren die het wel en wee van ‘de hoogmis van het dagelijkse nieuws’ hebben bepaald.
Wie aan het journaal verknocht is, kan aan dit boek zijn hart ophalen. Het is vlot geschreven, in de tegenwoordige tijd, en waar mogelijk doorspekt met sappige anekdotes, zonder de serieuze toon te verliezen. Elk hoofdstuk laat Van Liempt voorafgaan door impressies van de journaaluitzendingen van een willekeurig geprikte dag, de achtste november, chronologisch van 1956 tot 2004. Dat begint dus met het neerslaan van de Hongaarse Opstand, en het eindigt met de impact van de moord op Theo van Gogh.
In het prille begin, in 1956, waren er niet meer dan drie journaaluitzendingen per week. Pas vanaf 1963 was er elke dag een journaal. Carel Enkelaar was de pionier die voor jaren het procédé bepaalde. Zijn opvolger Dick Simons (1963-1974) wilde naast narigheid ook aandacht voor goed nieuws. De belangrijkste misser uit die dagen was de belabberde verslaggeving rond de moord op president Kennedy in november 1963: geen beelden, geen extra journaals. Lang niet altijd werd de tijdgeest goed aangevoeld. Miskleunen waren de niet-registratie van het fenomeen provo, het negeren van unieke rel-opnames van Louis van Gasteren na het Huwelijk in maart 1966 (Omdat mijn fiets daar stond…), de afwezigheid van beelden van befaamde optredens van Dolle Mina (Baas-in-eigen-buik-manifestantes kwamen niet op de buis). Lange tijd werd het journaal gekenmerkt door een serviele houding tegenover de autoriteiten. Concurrentie van de tv-programma’s Brandpunt (KRO) en Achter het Nieuws (Vara) en het aantreden van jonge verslaggevers brachten omstreeks 1975 een kentering. Ed van Westerloo wist als hoofdredacteur zowel expansie als verdieping van de uitzendingen te realiseren. Een reeks politieke affaires leverde toen ook evenzovele kansen voor open doel op: Lockheed, Menten, Molukse gijzelingsacties. Het journaal stond er. De koudwatervrees om meer dan droge nieuwsberichten te brengen werd definitief overwonnen. Het wachtwoord van Van Westerloo was: ‘duiding’ van het nieuws; dus zonder betweterig commentaar toch de context van een nieuwsfeit schetsen. Buitenlandse correspondenten (Freriks in Parijs, Brusse in Londen, Knapen in Bonn) betekenden een extra kwaliteitsimpuls.
Het boek van Van Liempt besteedt uiteraard ook veel aandacht een wat er zich achter de schermen afspeelde: de aanvankelijk gebrekkige technische middelen, zoals de telekabel waarlangs filmmateriaal beeldje voor beeldje vanuit Amerika werd doorgeseind, totdat ruimtesatellieten dit overbodig maakten. En de auto waarmee dagelijks tussen Bussum en Hilversum gependeld moest worden, met de nieuwslezer aan boord. En verder de werkdruk, de conflicten (met name rond Simons en later rond Nico Haasbroek), het vertrek van medewerkers, de kritiek op de te ‘linkse’ koers, de vraag in hoeverre het journaal emoties op tv mocht brengen (sinds de Bijlmerramp van 1992 geen punt meer), de concurrentie van de commerciëlen, de steeds frivolere inhoud. Het boek sluit af met korte hoofdstukjes over het bereik van het journaal en over het jeugdjournaal.
De genotswaarde van het boek wordt verhoogd bij gelijktijdige aanschaf van een tweetal dvd’s (uitgave van A.W.Bruna, prijs € 19,90) met daarop een keuze van journaalfragmenten uit binnen- en buitenland, elk vijftig stuks. Zij geven een fragmentarisch beeld van wat we in vijftig jaar kregen voorgeschoteld, en een blik achter de schermen, alles gepresenteerd door Sacha de Boer en Philip Freriks. Samen hebben de dvd’s een speelduur van zes uur. Ze staan garant voor een nostalgische kijkervaring. Maar voor het geschiedenisonderwijs lijken me die dvd’s niet van direct nut, gezien het springerige karakter en de vele losse thema’s. De Hongaarse Opstand duurt anderhalve minuut, de machtsverovering door Castro en de Cubaanse rakettencrisis nog korter. Het item 11 september toont wel de beelden van het WTC, maar Bin Laden blijft onzichtbaar. Hier mist men juist de ‘duiding’ waar het journaal patent op zegt te hebben.
Jan van Oudheusden
Ad van Liempt, Het journaal. Achter de schermen van vijftig jaar televisiegeschiedenis (uitg. Balans, Amsterdam 2008), 384 blz., prijs € 19,50.
Met onderstaande zoekmachine kunt u zowel zoeken op het www als binnen deze site en Histoforum
© Albert van der Kaap, Enschede
1998-2008.