Community Geschiedenis Histoforum
Met ongelooflijke precisie heeft Katrin Behr, met haar ghostwriter Peter Hartl, het verhaal van haar leven opgetekend. Haar levenslot was verbonden met de DDR-dictatuur. In 1972, toen Katrin vier jaar oud was, werd haar moeder opgepakt. Zij werd via een kindertehuis ondergebracht bij een vreemd echtpaar, van wie de moeder trouw partijlid was. Na de ‘Wende’ van 1989 stortte het systeem in, en kon Katrin op grond van Stasi-dossiers en geholpen door een scherp geheugen, haar getraumatiseerde jeugd gaan reconstrueren. Langzaam wordt het beeld gevuld: de stiefmoeder voor wie de partij de echte familie vormde, de echtgenoot voor wie de huwelijksakte een entreekaartje vormde voor de eigen carrière, de biologische moeder die ze na de Wende ontmoet, en de reden van de gevangenneming in 1972. Behr maakt de lezer ook deelgenoot van haar eigen depressies en trauma’s die zij thans sublimeert met een stichting voor hulp aan adoptieslachtoffers. Hoe dictatuur levens verwoest, staat zeer leesbaar te boek. Karakters, huiselijke taferelen en sfeer worden invoelbaar, helder, soms meeslepend verwoord.
Barbara Beys, Leven met de vijand. Amsterdam onder Duitse bezetting 1940-1945 (uitg. Cossee, Amsterdam 2013), 351 blz., € 24,50
De Duitse historica Barbara Beuys portretteerde voor Duitse lezers het leven in het bezette Amsterdam 1940-1945. Invalshoek is het culturele leven in de hoofdstad, m.n. de populaire muziekcultuur. Veel citaten zijn uit brieven en dagboeken. Na beschrijving van het vooroorlogse tolerante Amsterdam volgt het relaas van de Duitse inval in mei ’40, o.a. gezien door de blik van L. de Jong, de latere geschiedschrijver van WO II. De aanvankelijke opluchting over het gematigde Duitse optreden maakte weldra plaats voor verwarring vanwege anti-Joodse maatregelen. Terwijl niet-Joden hun zorgen zochten te vergeten in bezoek aan cabaret, muziekuitvoering en bioscoop, sloot zich het net om hun Joodse stadgenoten. De planmatig opgezette deportaties vormen hoofdthema van het boek, inclusief de rol van ambtenaren. Pogingen mensen te redden (zoals joodse crèchekinderen) krijgen ook aandacht, evenals andere uitingen van verzet. Voor wie de werken van De Jong, Presser, Herzberg e.a. kent, biedt dit kroniekmatige feitenrelaas weinig nieuws; voor anderen kan het juist een goede eyeopener vormen.
Taylor Downing, Churchills oorlogsmachine (uitg. Pbnc), 400 blz., € 24,95.
Winston Churchill was zijn leven lang gefascineerd door het fenomeen oorlog. De Britse militair-historicus Taylor Browning beschrijft de ervaringen en stappen van de jonge Churchill in de Boerenoorlog en de Eerste Wereldoorlog; hieruit stammen onder meer zijn kritiek op zwak leiderschap en eigenzinnig optreden van generaals. Dit vormt de intro op het eigenlijke thema van Downings boek: Churchill als energieke en inspirerende leider in de Tweede Wereldoorlog. Het boek biedt in vlotte verhaalvorm een mix van technische innovaties (radar; ontcijfering van Duitse codes) en persoonlijke trekken van de premier gedurende 1940-1945 (o.m. zijn impulsiviteit en depressies). Churchills relatie tot Roosevelt en Stalin en zijn omgang met lastige generaals als Montgomery wordt beschreven, evenals o.m. de Battle of Britain, de allesbepalende confrontatie tussen RAF en Luftwaffe, de strijd ter zee (U-Boote) en de achteraf omstreden bombardementen op Duitsland. De auteur laat zien dat Churchill mét zijn tekortkomingen toch de juiste man op de juiste plaats was. Lezenswaardig voor een breed publiek.
Debórah Dwork & Robert Jan van Pelt, Exodus. Joden op de vlucht uit het Derde Rijk 1933-1946 (uitg. Elmar, Delft 2012), 488 blz., € 27,95.
Dit boek gaat niet over de vernietiging van de Joden, maar behandelt een onderbelicht aspect van de jodenvervolging: het lot van hen die aan de Holocaust ontkwamen. In een zeer doorwrochte studie geven de historici Dwork en Van Pelt (die eerder publiceerden over o.m. Auschwitz) een beeld van de zeer uiteenlopende ervaringen van Joodse overlevenden 1933-1945. Tot 1939 wist 83% van de Duitse Joden uit hun land te emigreren, maar door de snelle overwinningen van Hitlers legers 1939-1941 kwamen miljoenen Europese Joden in de val, toen tot vernietiging werd besloten. Het boek focust o.m. op toevluchtsoord Palestina (met beperkt absorptievermogen) en het zionisme; het werk van passeurs die Joden de Zwitserse grens over hielpen; en interneringskampen voor Joden in de Sovjet-Unie. De strijd om het bestaan (vaak in ondraaglijke eenzaamheid tijdens ballingschap) blijkt uit talrijke persoonsgeschiedenissen waarmee de tekst is gelardeerd. Naoorlogse repatriëring van ontheemden stuitte op vele hindernissen, zodat emigratie naar Palestina als optie overbleef. Een gedegen, maar droeve opsomming.
Jan van Oudheusden