De Guldensporenslag

De Guldensporenslag is een hoogtepunt in de geschiedenis van Vlaanderen. Op 11 juli 1302 versloegen onervaren   burgers en boeren uit het graafschap Vlaanderen, maar met hulp van o.m. Namen, het ridderleger van de Franse koning Filips IV de Schone  in de modderige grasvelden bij Kortrijk. Het begrip wijst op de 500 gouden sporen die de Franse ruiters er verloren ( maar die de Fransen  in  1382 terug meenamen ). Door die slag en allerlei toevallige omstandigheden  werden Vlaanderen, de rest van België en Nederland niet bij Frankrijk ingelijfd, uitgezonderd Frans-Vlaanderen t.t.v. Lodewijk XIV . De Brabantse geestelijke Lodewijk van Velthem ( 1 )   zette rond 1320 de gebeurtenissen op perkament : dag na dag, uur na uur. Hij was een tijdgenoot, geen ooggetuige en ook geen neutrale waarnemer : hij koos  partij voor de Vlamingen. Het heldenfeit werd in de volgende eeuwen  met trots herdacht en door Conscience in de 19° eeuw  geromantiseerd. Tot  in de 19 eeuw bleef het anti-Frans sentiment bestaan . In 1973 werd 11 juli uitgeroepen tot Vlaamse nationale feestdag. Het had dus ook de Belgische feestdag kunnen zijn , want de Belgicisten  Pirenne  en koning Albert I  respecteerden de slag ook ten zeerste. De 700° verjaardag van de  memorabele  slag  vormde de aanleiding tot de heruitgave van de 3.000  verzen , gelukkig met de huidige versie naast de Middelnederlandse. De auteurs zijn docent Middelnederlands in Leiden en Antwerpen. Ze moesten werken met een handschrift van een slordige kopiist uit 1325 – 1350, dat bewaard is in Leiden.  

Een biografie van de auteur , een degelijke historische toelichting , kaarten en plattegronden, uitleg van de stijlfiguren, van het geloof in voortekens die voor de Fransen onheilspellend waren, de christelijk - symbolische inspiratie , begrip voor de actieve rol van God op  het strijdtoneel, gaan eraan vooraf. Een tekstkritische verantwoording, bibliografie en verklaring van de vele eigennamen volgen op het einde. Zo is het levendige en verfrissende rijmverslag  van Lodewijk van Velthem toegankelijk gemaakt, zowel voor specialisten in Middelnederlands als voor leken.  

Uiteraard verscheen dit jaar ook een specifiek historisch werk over de grote slag ( 2 ) . Deze auteurs beperken zich niet tot de slag zelf en het historisch kader errond, maar handelen ook over de nawerking en de vieringen in de eeuwen die erop volgden.  De romantische verheerlijking heeft hier plaats gemaakt voor een sobere en degelijke historische analyse. Er wordt duidelijk gemaakt hoe Vlaanderen geregeld het slachtoffer was van de rivaliteit tussen Engeland en Frankrijk, dat Vlaanderen zijn eed van trouw aan Frankrijk verbroken had,  welke helpende  rol het ( Franstalige ) graafschap Namen speelde, hoeveel ridders uit de regio tussen Maas en Rijn tegen betaling met Namen kwamen  meevechten , dat Robrecht van Béthune, de graaf van Vlaanderen, geen Nederlands sprak! De Franse nederlaag was een verrassing en leidde er zelfs toe dat de paus ( Bonifatius VIII ) het ook waagde om de Franse koning Filips de Schone aan te vallen. Zonder succes overigens, zoals het succes van de Guldensporenslag in bepaalde opzichten ook tijdelijk was , zoals hierboven gezegd. Vlaanderen en Frankrijk vervreemdden verder van elkaar , de tijdelijke overwinning was voor de andere hertogdommen en graafschappen wel een stimulans in hun streven naar zelfstandigheid, waardoor in de volgende eeuwen de Lage Landen zich geleidelijk los konden weken van hun Franse, Bourgondische, Spaanse en Oostenrijkse  overheersers .De betekenis van de strijd ligt dus meer hierin dan in de bekende heldendaden. Het boek is voorzien van veel voetnoten, een handige middeleeuwse militaire woordenlijst (zonder het begrip gulden sporen ) , een stamboom van de graven van Vlaanderen en Henegouwen , een lijst van gesneuvelde Franse edellieden, een register met personen-  en plaatsnamen. Het verhaal is soms langdradig en erg gedetailleerd. De Franse en oud-Nederlandse citaten zijn gelukkig systematisch vergezeld van een omzetting in onze huidige taal .  

Referenties :  

1 Ludo Jongen &  Miriam Piters, Ghi Fransoyse sijt hier onteert. De Guldensporenslag. Lodewijk van Velthem. Uitgeverij Davidsfonds , Leuven, 2002. 232 p. ; kaarten, plattegronden, bibliografie, register. ISBN: 90 – 5826 – 176 – X ; 19,95 € .

2 Jan Frans Verbruggen  -- Rolf Falter, 1302 – Opstand in Vlaanderen. Uitgeverij Lannoo, Tielt, 2002. 278 p. ; kaarten, foto’s , wdl. , necrologie, reg. ISBN 90 – 209 – 4412 – 6 ( 4° bijdruk ); 17,50 € .

Jef Abbeel, augustus - september 2002