Recensies

 

Meer recensies van cd-roms vindt u o.a. op de volgende sites:

Ontdekkingsreizigers van de nieuwe wereld

Domus Software, met een werkboek van Nijgh & Versluys

Er zijn de laatste jaren op het gebied van geschiedenis, maar ook staatsinrichting, heel wat cd-roms verschenen, al zijn niet alle onderwerpen of periodes evengoed vertegenwoordigd. Zo zijn er alleen al over Egypte negen cd-roms op de markt en ook de twintigste eeuw is goed vertegenwoordigd. Veel cd-roms bevatten een schat aan informatie, maar er zijn slechts zeer weinig cd-roms speciaal voor het onderwijs gemaakt en maar weinig cd-roms zijn Nederlandstalig. Meestal is deze informatie niet verzameld volgens bepaalde didactische principes. Het gevaar ligt dan voor de hand dat gebruikers en dus ook leerlingen lukraak zaken aanklikken en een stortvloed aan informatie over zich heen krijgen. Leerlingen bekijken de informatie al klikkend tamelijk oppervlakkig. De meeste informatie zal op deze manier het ene oog (oor) in en het andere uitvliegen. Wil een cd-rom werkelijk een zinvolle bijdrage aan het onderwijs leveren dan zullen er opdrachten bij moeten komen. Deze opdrachten kunnen uiteraard door de docent zelf gemaakt worden. Helaas zal dit in de meeste gevallen meer tijd kosten, dan docenten hiervoor beschikbaar hebben. Alleen al om die reden was het een goede gedachte van Nijgh-Versluys om bij de cd-rom ‘Ontdekkingsreizigers van de nieuwe wereld’ een werkboek uit te brengen.

De cd-rom

Belangrijkste onderdeel van deze Nederlandstalige cd-rom vormt de informatie over een drietal ontdekkingsreizigers, Columbus, Cortez en Magelhaes. Na een korte, gesproken, inleiding verschijnt van elke ontdekkingsreiziger een kaartje op het scherm met een aantal ‘knoppen’ die na aanklikken informatie geven over allerlei aspecten van de ontdekkingstocht. Leerlingen krijgen informatie over de motieven van Columbus . Zij leren met welke problemen hij en zijn bemanning onderweg werden geconfronteerd. Zij krijgen informatie over het navigeren op zee, maar ook over de leefwijze van de inheemse bevolking. Dit laatste geld ook voor de veroveringstocht van Hernan Cortez. Leerlingen krijgen informatie over de leefwijze van de Azteken, bijvoorbeeld over hun onderwijs en hun godsdienst. Maar er is ook veel informatie over de wijze waarop de Azteken werden onderworpen. Tenslotte kan de leerling de reis volgen van Magelhaes .

De verhalen van deze ontdekkingsreizigers worden aangevuld met:

Boven een tijdbalk die loopt van 1415-1625 staan gebeurtenissen die betrekking hebben op de ontdekkingsreizen. Van de ontdekking van Madeira door de Portugezen in 1418 tot de stichting van de kolonie Nieuw Engeland door de Nederlanders in 1625. Onder de tijdbalk staat een (willekeurige) selectie van gebeurtenissen uit dezelfde periode. Te beginnen met de bouw van het keizerlijk paleis in Beiing door de Ming-keizer Yung Lo in 1421 en eindigend met het beleg van Breda in 1624 door Spinola.

Een uitgebreide alfabetische database met personen die een rol hebben gespeeld bijou ontdekkingsreizen. Van de Spaanse avonturier Lope de Aguire tot de Duitse handelsfamilie Welser. Van elke persoon wordt een korte beschrijving gegeven met soms een portret en/of een kaartje. Deze database is ook toegankelijk via de knop ‘Andere ontdekkingsreizigers’ . In dat geval krijgt men van een persoon zeer kort gesproken informatie bijou een kaartje. De knop ‘gegevens’ geeft vervolgens dezelfde geschreven informatie als in de database.

Kort wordt hier, middels aanklikken, gesproken informatie gegeven over een aantal effecten van de ontdekkingsreizen op het leven in de Nieuwe en Oude Wereld. Voor de Nieuwe Wereld varieert dit van de komst van het paard tot een nieuwe ziekte als de pokken. En voor de Oude Wereld loopt deze uiteen van de introductie van de kalkoen tot het slapen in hangmatten.

Het werkboek

Ivo Sicking heeft bij alle drie ontdekkingsreizigers zeer gevarieerde opdrachten gemaakt. Enkele voorbeelden van de opdrachten bij Columbus. Soms hebben de vragen een inventariserend karakter. Bijvoorbeeld de opdracht om de redenen die Ferdinand en Isabella hadden om Columbus te helpen om een rijtje te zetten of de opdracht om een voorbeeld te geven van de problemen die Columbus met zijn mannen had. Andere opdrachten zijn bedoeld om leerlingen te laten nadenken over de aangeboden informatie. Bijvoorbeeld een vraag als: had Columbus zijn bezoek aan Ferdinand en Isabella goed voorbereid? Hoe weet je dat? Er zijn er ook tamelijk veel opdrachten waarbij van leerlingen gevraagd wordt te reflecteren op de informatie of zelf een standpunt in te nemen. Zo wordt van leerlingen gevraagd sterke en zwakke punten te noemen in de manier waarop Columbus probeerde Ferdinand en Isabella van zijn idee�n te overtuigen. Tenslotte zijn er de samenvattingsopdrachten. Welke bedoelingen van Ferdinand en Isabella om Columbus te steunen zijn uitgekomen, of wat is er, na vier reizen, van Columbus’ verwachtingen uitgekomen.

Naast de opdrachten bij de drie ontdekkingsreizigers zijn er ook nog elf thema-opdrachten. Deze hebben betrekking op de thema's reizen en kolonisatie. Informatie om de vragen te kunnen beantwoorden moeten leerlingen halen uit de diverse onderdelen van de cd-rom. Zo moeten leerlingen op zoek gaan naar overeenkomsten in de problemen die alle ontdekkingsreizigers tegenkwamen of naar overeenkomsten en verschillen in de leefwijze van Araukanen en Azteken.

Leerlingen zullen individueel of met zijn twee�n aan de opdrachten werken en in hun eigen tempo. Mogelijk zelfs zonder dat de docent erbij aanwezig is. Dat betekent dat leerlingen als zij problemen tegenkomen of vastlopen niet altijd direct een beroep op de docent kunnen doen. Daarom is het een uitstekend idee van de auteur om achter in het werkboek niet alleen hulp te bieden bij het programma, maar ook bij de opdrachten. Bij elke vraag worden aanwijzingen gegeven, die het geven van een antwoord vergemakkelijken.

[naar boven]

Egypte, 1156 voor Christus, het raadsel van de koninklijke tombe

Canal+/Multimedia

Deze cd-rom is ontwikkeld in samenwerking met het Louvre in parijs.

Om zich te ori�nteren kan de leerling een bezoek brengen aan de omgeving van Karnak en Luxor en aan het arbeidersdorp Deir el-Medine.

Maar de hoofdmoot van de cd-rom 'Egypte, 1156 voor Christus' is een spel waarin de speler onderzoek doet naar de plundering van het graf van Men Maatre, farao van Hoog- en Laag Egypte. Een spel dat qua opzet veel lijkt op Versailles en dat grafisch even fraai is vormgegeven. Al zoekend naar aanwijzingen die het mogelijk maken het probleem op te lossen, brengt de speler een bezoek aan diverse plaatsen in en om het Dal der Koningen. Hij begint in de graftombe van Sethi I en komt via Het dorp waar de arbeiders aan de graven woonden, Deir el-Medine, in de werkplaats van de balsemers. Op niveau IV t/m VI komt de speler in de graftombe van een edele, in het huis van Pan�hesy en in Karnak.

Naast het spel bestaat de cd-rom uit een uitgebreid documentatie gedeelte, waarin de leerling informatie vindt over het oude Egypte. De steekwoorden zijn ondergebracht in vijf groepen, De aarde, de tijd, de mensen, de farao en de goden. Onder de kop 'de aarde' is informatie beschikbaar over bijvoorbeeld de loop van de Nijl, het dorp Deir el_medine, zwarte en rode aarde en de baan van de zon. Bij De mensen vindt de leerling informatie over wonen en werken, maar ook over het bewaren van het lichaam. In de categorie Goden, informatie over een groot aantal goden, varierend van Amon tot Meretseger, de vrouwe van de Thebaanse dodenstad.

[naar boven]

Magisch Egypte

EMME, Interactive/ACTA

Magisch Egypte bestaat uit twee cd-roms. Op de eerste kan de leerling kiezen uit een drietal onderwerpen. In reizen kan hij de loop van de Nijl volgen van Rosette in de delta tot Aboe Simbel in het zuiden. Over tal van plaatsen kan hij korte gesproken informatie opvragen. Geschiedenis is een een tijdbalk waarop de belangrijkste perioden ( 20 in totaal) uit de Egyptishe geschiedenis zijn aangegeven. Via hyperlinks kan hij nadere, geschreven, informatie krijgen. Zeden en gewoonten biedt informatie over arbeid en ambacht, dagelijks leven, architectuur, beeldende kunst, wetenschap en technologie, oorlog en buurvolken en natuur en milieu.

Een Galerij biedt, onder het kopje reizigers, informatie over onderzoekers van het oude Egypte, een glossarium, wetenswaardigheden over Achnaton, Toetanchamon, Cleopatra en Ramses II en informatie over een groot aantal goden en godinnen. Een analytische index maakt alle informatie tenslotte toegankelijk via een alfabetisch geordende lijst van namen en begrippen en lijsten van filmpjes en animaties.

De tweede cd-rom biedt informatie in 3D over tempels, uiteraard Toetanchamon en het hi�roglyfenschrift. Drie grote tempels worden in animatievorm gereconstrueerd. De schatten van Toetanchamon kunnen gedetaileerd worden bekeken. Tenslotte volgt een, voor leerlingen, niet al te eenvoudige uitleg over de opbouw en structuur van het schrift alsmede een aantal oefeningen, waarmee de leerling zelf aan de slag kan.

De cd-rom biedt een schat aan informatie over het oude Egypte. Is het taalgebruik op 1156 v. Chr. voor leerlingen niet altijd even eenvoudig, op deze cd-roms is de informatie over het algemeen goed toegankelijk. De kwaliteit van de filmpjes is, door de bank genomen, matig. Door het vele gesproken commentaar is een computer met hoofdtelefoon eigenlijk onontbeerlijk.

Geen modern schoolboek kan tegenwoordig zonder goede opdrachten. Sterker nog, in het moderne onderwijs lijken de opdrachten (het werkboek) de centrale plaats van het tekstboek te hebben overgenomen. Dat geldt ook voor deze cd-roms. Zonder goede opdrachten zullen leerlingen m.i. niet lang geboeid blijven. De grote hoeveelheid informatie op biedt echter genoeg mogelijkheden voor zeer gevarieerde (onderzoeks)opdrachten. Iemand zal ze alleen wel moeten maken.

[naar boven]

Piramide

Op voorhand ben je al geneigd te zeggen dat spelletjes of adventures niet geschikt zijn voor het onderwijs. Ze kosten simpelweg teveel tijd. Bovendien is het gesproken woord of muziek vaak een belangrijk bestanddeel en dan wordt het helemaal lastig. De computer moet dan ook nogeens voorzien zijn van een hoofdtelefoon.

Toch zou deze reactie bij Piramide jammer zijn. Mijn kinderen (in leeftijd vari�rend van 7 tot 12), maar ook ik zelf hebben aan dit spel veel plezier beleeft en - wat voor het onderwijs natuurlijk nog belangrijker is- er en passant en welhaast ongemerkt ook behoorlijk wat van geleerd. Wat wil je nog meer, leren zonder dat je in de gaten hebt dat je leert.

De inhoud van het spel is kort verteld. De speler moet assisteren bij de bouw van een piramide en daarbij allerlei problemen oplossen. Hij moet het geografische noorden zoeken om de ingang van de piramide op het noorden te kunnen plaatsen. Hij moet gereedschappen zoeken om de grond te effenen en leert hoe de Egyptenaren dit, met behulp van water in gootjes, deden. Hij maakt een beveiliging voor de grafkamer van de farao en bedenkt een manier om de sarcofaag in de grafkamer te plaatsen. Natuurlijk moet hij leiding geven aan het slepen van de stenen over een helling voor het bouwen van de piramide. Nadat de top op de piramide is geplaatst moet hij spiegels op een zodanige wijze in de gangen van het graf plaatsen dat de schilders voldoende licht hebben om te kunnen schilderen. Na een korte cursus hi�roglyfen schrift houdt hij zich bezig met het mummificeren van de farao. Tussendoor speelt hij een spelletje Senet, handelt in allerlei produkten en maakt hij papyrus. En waarschijnlijk ben ik nog heel wat vergeten. Maar ik zal Piramide graag nog een keer spelen en u op de hoogte brengen van eventuele omissies.

[naar boven]

Retrospect

Onder de titel Retrospect heeft uitgeverij Academic Service een electronisch naslagwerk (6 cd-roms) uitgebracht over de geschiedenis van de 20e eeuw. Een moderne versie van een historische encyclopedie. Waarin zit hem dit moderne. Om te beginnen in de mogelijkheid om via hyperlinks kris kras door het naslagwerk te bladeren. In de uitleg van elk begrip of elke gebeurtenis heb je de mogelijkheid om weer op nieuwe begrippen en gebeurtenissen te klikken en op die manier steeds dieper het bos van de overzichtskennis in te duiken. Modern zijn ook de geluids- en videofragmenten en de 19 documentaires van zo'n 10 tot 15 minuten waarin beeld en geluid worden gekoppeld.

De informatie is op verschillende manieren toegankelijk. Naast de genoemde 'Themadocumentaires' die allerlei aspecten van de twintigste eeuw belichten, varierend van het Bankroet van de Oude Wereld, via het begin van de Koude Oorlog tot Naar een nieuwe wereldorde is er een 'Kroniek'. Dit is een chronologisch overzicht van de geschiedenis ingedeeld in vijf categorie�n: Maatschappij, Economie, Politiek, Rampen en Oorlogen. Verder is er een Lexicon' met biografie�n(van 1500 personen) en alfabetisch gerangschikte onderwerp en een  'Archief', de electronische bibliotheek met authentiek geluidsmateriaal, gesproken commentaren, dia's en filmfragmenten enz..

De jaren dertig in Nederland

Voor een praktische opdracht moeten mijn leerlingen van 4-vwo een projectplan maken voor een tentoonstelling over de jaren dertig in Enschede.  Ik was benieuwd in hoeverre Retrospect bruikbaar zou zijn als algemene inleiding op de jaren dertig in Nederland. Dat viel niet tegen, al was het wel even zoeken. Ik begon met het onderdeel Kroniek en zocht naar onderwerpen over Nederland in de jaren 1930-1939. In eerste instantie vond ik niets, maar toen ik even terugbladerde naar de jaren twintig vond ik daar een onderdeel 'De crisis 1929-1939' dat vergezeld gaat van een kort filmpje met gesproken commentaar. Vanuit dit artikel is het mogelijk verder te klikken naar informatie over de Nederlandse economie in de jaren dertig, ge�llustreerd met een stukje uit een toespraak van Colijn en naar pagina's over  werkloosheid, werklozensteun en werkverschaffing. Ook, en dat is in het kader van mijn onderzoeksopdracht niet onbelangrijk, vond ik een tekst over de twentse textielstaking in 1931.

Via Lexicon vond ik een artikel over Colijn, maar niets over de NSN en Anton Mussert. Via 'Zoeken' vond ik noch NSB, noch Mussert, maar toevallig viel mijn oog op een artikel met als titel 'Politiek in Nederland 1929-1939', alwaar ik wel weer de nodige informatie vond over de NSB en over Anton Mussert. Via Archief vond ik tenslotte nog een een tekst met als titel 'Mussert spreekt vertrekkende NSB-ers toe'.

Met enige creativiteit bij het zoeken kan Retrospect dus zeker nuttig zijn voor leerlingen die zich snel een beeld willen vormen van bijvoorbeeld een bepaalde periode of snel wat basis informatie willen over een bepaalde persoon. Voor thuis gebruik lijkt mij de prijs van 200 gulden echter wel erg hoog. Op school aanschaffen dus, maar dan is het wel handig als de cd-roms op de server van de school kunnen worden ge�nstalleerd en dus bereikbaar zijn via het netwerk. Want anders kan, op hetzelfde moment, slechts een leerling (gewapend met zes cd-roms) gebruik maken van Retrospect. 

Documentaires

Retrospect maakt gebruik van de mogelijkheden die de moderne multimedia computers te bieden hebben, namelijk het opslaan en afspelen van bewegende beelden. Dat is op zich natuurlijk een zeer prijzenswaardige gedachte. Maar dan moeten de filpjes en met name de documentaires ook echt wat te bieden hebben en dat valt mij nogal tegen. Deze documentaires leiden aan hetzelfde euvel dat ook aan veel schooltelevisie documentaires kleeft. De gesproken tekst heeft slechts zelden een relatie met hetgeen in - min of meer bewegende - beelden getoond wordt. De documentaires komen vaak niet veel verder dan een lezing met statische lichtbeelden. En als de beelden wel bewegen is er vaak geen of slechts een zeer zijdelingse relatie met de gesproken tekst. Het gevolg is dat je ofwel let op de gesproken tekst en daarmee nauwelijks oog hebt voor het vertoonde of wel je let op  het beeld en dan ontgaat je de gesproken tekst bijna volledig. Zo moet en mag je het medium televisie niet gebruiken. Ook de taal van de cd-rom is niet bepaald gericht op leerlingen. Een  voorbeeld uit een filmpje over de situatie op de Balkan vlak voor de Eerste Wereldoorlog. De gesproken tekst begint aldus: 'Het broeide op de Balkan in  de jaren voor de Eerste Wereldoorlog. Hier botsten de belangen van de Europese grootmachten die gluurden naar het machtvacuum van het verzwakkende Osmaanse Rijk'. Deze tekst wordt op geen enkele wijze ondersteund door de vertoonde beelden.   

Retrospect wordt uitgegeven door Academic Service, Postbus 81, 2870 AB Schoonhoven en kost tweehonderd gulden.

Titels van de documentaires

[naar boven]

� 2000-2001 Albert van der Kaap, Enschede. Alle rechten voorbehouden.