Histoforum
laatste wijziging: 11-08-2012
Masada
Universal Studios 1981 - 2 DVD’s 2009 - speelduur: 365 minuten - Engels
- Nederlandse ondertitels (Gebaseerd op het boek van Ernest K. Gann)
Tijd en ruimte: Judea (Palestina), 71 na Chr.
Thematiek: val van Jeruzalem; Joodse strijd voor de vrijheid tegen een
overmacht.
Waardering: ****/4
Regisseur: Boris Sagal
Acteurs : Peter O’Toole (Flavius Silva) ; Peter Strauss (Eleazar ben
Yair) ; Barbara Carrera (Sheva); Timothy West (Vespasianus).
Inhoud
In
70 n. Chr. eindigde de grote Joodse opstand in bloed en vuur met de
inname van Jeruzalem en de verwoesting van de Tempel door de latere
keizer Titus, zoon van keizer Vespasianus. De triomfboog van Titus in
Rome bewaart nog steeds de herinnering aan de plundering van het Joodse
heiligdom. Een groep Zeloten, fanatieke fundamentalisten, wist de dans
te ontspringen en te ontkomen naar de bergvesting Masada. Masada rijst
400 meter hoog op uit een godvergeten woestijn, vlakbij de Dode Zee, in
een landschap doorsneden met wadi’s (rivierbeddingen die een groot deel
van het jaar droog staan).
Hier bouwde Herodes de Grote omstreeks 40 v. Chr. het hele plateau om
tot een oninneembare wijkplaats. Door een vernuftig systeem van
aquaducten kon hij de winterregens afleiden naar gigantische citernes in
de rots. Hij liet vruchtbare tuinaarde storten op het plateau, zodat
belegerden hun eigen groenten en fruit konden telen. En bouwde twee
luxueuze paleizen.
Eén plaats in het land die als een zwerende doorn in het vlees van het
Romeinse imperium steekt en trots weerstand blijft bieden, dat kan in de
avonturen van Asterix, maar uiteraard niet in de realiteit. Zou anderen
wel eens op slechte gedachten kunnen brengen!
In 72 (of 73) zond Vespasianus het Tiende Legioen onder aanvoering van
Flavius Silva naar Masada om het laatste Joodse verzet afdoende uit te
schakelen. 6000 Romeinen tegen minder dan 1000 Zeloten? Om het verhaal
te begrijpen moet je Masada zien!
En hier begint de mini-serie uit 1981. Hoewel, mini is wel een erg
ongepast etiket voor een magistrale film van meer dan zes uur! De reeks
is gebaseerd op het boek van Ernest K. Gann (1910-1991) The Antagonists
uit 1970, in het Nederlands vertaald als Masada (1985). De antagonisten
uit de titel zijn de Romeinse aanvoerder Flavius Silva (vertolkt door
Peter O’Toole) en de leider der Zeloten, Eleazar ben-Yair (Peter
Strauss). Bij beiden hoort een vrouw: de sterke volhardende Myriam bij
Eleazar; de wispelturige Joodse krijgsgevangene Sheva bij de Silva.
Om de vesting te bestormen leggen de Romeinen, met de gedwongen hulp van
duizenden Joodse gevangenen een helling aan om een belegeringstoren naar
boven te hijsen - een duizelingwekkende karwei onder de loden zon in de
extreme droogte van de woestijn. De resten van die militaire
Sisyfusarbeid zijn na bijna 2000 jaar nog steeds zichtbaar in het
landschap. Uiteindelijk veroveren de Romeinen Masada om te ontdekken dat
alle Zeloten de avond tevoren zelfmoord hadden gepleegd.
Geen wonder dat de jonge staat Israël Masada zag en ziet als een
metafoor met een hoge symboolwaarde voor de eigen positie. Jonge
officieren leggen hier de eed af na hun opleiding onder het motto:
“Masada zal nooit meer vallen.” Een gedeelte van de Romeinse
belegeringskampen in de vlakte en van de paleizen op het plateau is na
zorgvuldig archeologisch opzoekingswerk gerestaureerd. Indrukwekkend! En
beneden ziet de toerist nog Romeinse katapulten, ballista’s
(pijlenwerpers) en grote ronde werpstenen. De werpstenen zijn
authentiek, de belegeringstuigen niet. Zij zijn de archeologische
getuigen uit een recenter epos: de film Masada is hier in 1980 opgenomen
in het authentieke decor!
Bespreking
Dankzij de bliksemsnelle opmars van de DVD sinds
2000 komen tegenwoordig steeds meer waardevolle, oudere films en
televisieseries binnen ons bereik. En dan nog, voor een spotprijs: voor
deze knappe reeks waarnaar ik al lang op zoek was, betaalde ik 7,99
euro. Voor meer dan zes uur film!
Masada is, in navolging van het boek, veel meer een psychologische
film dan een actieprent. Legioenen, belegeringen gelardeerd met
politieke paleisintriges krijg je voldoende. Doch de nadruk ligt op de
tekening van de twee hoofdpersonen, de antagonisten, Flavius Silva en
Eleazar en hun relatie met hun beide zo sterk verschillende vrouwen.
Een mini-serie van goed zes uur heeft het voordeel
dat alles, ook die verhoudingen, veel dieper en verder uitgesponnen kan
worden dan in de beperkte projectieduur van een gewone speelfilm. Veel
meer gaan we over de film niet vertellen. Alleen dat het een monument
is, het onderwerp waardig. En dat dit monument bij het opnieuw bekijken
na al die jaren nog steeds overeind blijft.
Op twee plaatsen wijkt de serie af van het boek van
Gann, die mede-scenarist was. Eén verhaallijn, die van Falco, de
gevaarlijke intrigant uit Rome, is abrupt afgebroken, hoewel ze volgens
mijn herinnering in de oorspronkelijke uitzendingen werd voortgezet (ben
dus niet zeker). Indien ik het bij het rechte eind heb, is dit een
tekortkoming. Voor Sheva is een klaarblijkelijk minder tragisch doch
open einde voorzien. Wat de toeschouwers, als ze het boek kennen, alleen
maar kan plezieren.
Er bestaan tal van publicaties over Masada, ook op
het internet. In mijn eigen bibliotheek zit al een kwart eeuw de vaak
herlezen roman van Gann en onderstaand fotoboek van Posner & van der
Heyden gekocht door mijn dochter, enkele jaren nadat ze de roman had
gelezen.
De materiële uitwerking van de film steunt zo
waarheidsgetrouw mogelijk op archeologische vondsten op de site,
bijvoorbeeld ostraca (potscherven) met namen en op
De Joodse oorlog van Flavius
Josephus. Zo zie je in
de film op de laatste avond tien mannen hun naam op ostraca schrijven.
Elk van hen zal negen wapenbroeders doden en de laatst overblijvende
pleegt zelfmoord.
Lectuur
Ernest K. Gann,
Masada. Het heldhaftige verzet van het joodse volk, Amsterdam,
Sijthoff, 1985, 317 blz. - vertaling van
The Antagonists, 1970.
Posner, R. & van der Heyden, A.,
Kijk op Masada, Jeruzalem,
1981.
Fragmenten uit de film en uit non-fiction (archeologie)
Noot
Flavius Josephus (Josef ben Mathitjahoe ha-Kohen,
Jeruzalem, 37 - Rome, ±100), een zelotenleider die door de Romeinen werd
gevangengenomen en adviseur van Titus werd, schreef De Joodse oorlog,
dat misschien wel subjectief is - in zijn voordeel en dat van Titus
(keizer: 79-81) - maar tevens een ongeëvenaard, uniek gedetailleerd
verslag uit de pen van een ooggetuige, die in het geheel dan nog een
eersterangsrol heeft gespeeld. Wel is het zo dat hij het verhaal van de
belegering van Masada uit de tweede hand heeft (waarschijnlijk van Silva
of zijn veteranen zelf) en klaarblijkelijk nooit de bergvesting heeft
bezocht. Hij is hoofdpersoon van een der afleveringen (De Joodse
opstand) uit de BBC-reeks The Rise and Fall of Rome, DVD 2006, namelijk.
DVD 2, Hoofdstuk 4.
De joodse oorlog: oorspronkelijk in het Grieks geschreven, is in het
Grieks, Latijn, Engels en archaïsch Nederlands te raadplegen op internet
Een goede recente Nederlandse uitgave is: Flavius Josephus, De Joodse
Oorlog & Uit mijn leven, Amsterdam, Ambo, 2010, 2de druk, 646 blz.
augustus 2010
Met onderstaande zoekmachine kunt u zowel zoeken op het www als binnen deze site en Histoforum