King Arthur

King Arthur - VS 2004 - DVD - Twee versies: Bioscoopversie, speelduur: 125 minuten; Director’s cut: 136 minuten- Engels, Nederlandse ondertitels.

Vertolking Clive Owen (Artorius), Ioan Gruffud (Lancelot), Keira Knightley (Guinevere), e.a

In de proloog vertelt Lancelot (Ioan Gruffud) hoe hij in het jaar 452 als jongen door het Romeinse leger werd ingelijfd. Hij behoort tot het krijgshaftige Oost-Europese ruitervolk der Sarmaten. De Sarmaten, befaamd om hun gepantserde ruiters op forse strijdrossen, zijn door Rome slechts met veel moeite overwonnen. Een afdeling doet dienst in Romeins Brittannia, aan de Muur van Hadrianus. Daar leert hij Lucius Artorius Castus (Clive Owen) kennen en nog vijf andere Sarmaten. Gedurende vijftien jaar moeten zij met de Romeinen het grensgebied verdedigen. Nu (in 467) zijn ze begonnen aan hun laatste opdracht.

Laat op de dag dat ze de somberste uithoek van het Romeinse Rijk eindelijk kunnen verlaten vraagt een onbetrouwbare bisschop hun nog een laatste gunst: over Hadrianus' Muur, doorheen wouden waar de machtige sjamaan Merlijn het beschilderde volk de Woads leidt, diep in een gebied waar net een Saksische invasie plaatsheeft, een beschermeling van de paus redden. Arturius (Owen), trouw aan het beschaafde Rome en beïnvloed door de gelijkheidsfilosoof Pelagius (1), vraagt zijn gezellen hem een laatste keer te volgen.

De vader van de beschermeling in kwestie ontpopt zich tot een bijzonder onsympathieke, rabiate fundamentalistische christen, die ‘heidenen’ levend inmetselt om van honger te sterven. Artorius en zijn mannen slagen erin een meisje en een jongen te redden. Het meisje is een Woad, genaamd Guinevere, zeer bekwaam met zwaard en boog, zoals spoedig zal blijken. De karavaan reist door de bergen, maar merkt al spoedig dat de Saksen hen volgen. Zij lokken hun achtervolgers op het ijs van een bevroren meer in een indrukwekkende scène die even knipoogt naar Sergej Eisensteins ‘Alexander Nevski’ (1938).

Onder druk van de Saksische dreiging verenigt Arthur zich met de Woads van Merlijn (Stephen Dillane), en samen met de Britten probeert hij de aanvallers terug te dringen. Ondertussen verlaten de laatste Romeinse garnizoenen de Muur van Hadrianus. Achter de Muur, bij de Mons Badonicus (Badon Hill) komt het tot een treffen, waarbij ook de Britse vrouwen, onder leiding van Guinevere, zich niet onbetuigd laten. Na de overwinning worden Arthur en Guinevere door Merlijn gekroond tot koning en koningin.

Wie vertrouwd is met de verhalen uit de Arthur-cyclus zal even verbaasd met de ogen knipperen. Geen Graal, slechts heel eventjes een Ronde Tafel, geen middeleeuwse ridders en schone jonkvrouwen in nood, maar Late Romeinen en een bedroevend klein kluitje verloren gelopen Oost-Europese Sarmaten.

In tegenstelling tot bijvoorbeeld John Boormans ‘Excalibur' heeft deze Arthur niet af te rekenen met een intrige onder zijn eigen gevolg, maar met een externe vijand, in casu de Saksen. Voor regisseur Antoine Fuqua lag daarmee de weg open voor spectaculaire actie.

Toch blijven de personages in ‘King Arthur’ ondanks hun heroïek mensen van vlees en bloed. Arthur, die beseft dat “sneuvelen in de familie zit”, wordt door twijfels geplaagd. Zal hij naar Rome terugkeren of blijft hij voor Brittannia strijden? Ook zijn geloof wordt zwaar op de proef gesteld. Lancelot en Guinevere zullen zijn beslissing beïnvloeden. Merlijn is niet de tovenaar met rare hoed en staf, maar een uitgeslapen leider van de Woads, die Arthur om opportunistische redenen het leven spaart. Alles leidt onvermijdelijk naar de finale confrontatie tussen de clan van Arthur en de Saksen.

Waar is de frêle jonkvrouw Guinevere gebleven in deze nieuwste film over koning Arthur? In ‘Excalibur’ was ze nog een kwetsbare jonge vrouw. Net onder de vleugels van haar vader Leondegrance vandaan trouwt ze met de jeugdige koning Arthur, die de Saksen voor langere tijd uit Engeland weet te verjagen. Guinevere is de perfecte echtgenote: ze bezit een betoverende schoonheid, kan prachtig dansen en heerlijk koken. In de rauwe wereld van dood en verderf waarin Arthur zijn land moet verdedigen, is Guinevere het summum van rust en schoonheid. Tegelijk is ze een naïef meisje dat haar hart gemakkelijk op hol laat brengen door een andere man. Als Arthur haar een beetje verwaarloost omdat een koning nu eenmaal meer te doen heeft dan zijn vrouw behagen, stort Guinevere zich in de armen van ridder Lancelot. De film liet een dolverliefde Guinevere zien die naakt in het bos de liefde bedrijft met Lancelot terwijl Arthur zich in zijn harnas in het zweet werkt om de vijand van zich af te slaan. ‘King Arthur’ toont een heel andere Guinevere. Hier is Guinevere alleen geïnteresseerd in Arthur, die haar leven heeft gered. Ze is veranderd in een heldhaftige, ‘warrior princess’ die mee ten strijde trekt. Als er gevochten moet worden, neemt ze zelf wel de boog en de zwaarden ter hand. Dus zien we een woeste Keira Knightley met tatoeages op haar armen, die haar donkere krullen heeft losgeschud en als een furie huis houdt onder de Saksen. Iedere tijd heeft zijn eigen archetypen. De veranderde rol van Guinevere zou symbool staan voor de huidige emancipatie van de vrouw.

Kan allemaal waar zijn. Maar levert het ook een goede film op? Naar mijn mening zitten er ontroerende ogenblikken in, maar ook veel te veel nadrukkelijk en onnatuurlijk aandoend slap gelul, vooral van Arthur, die over democratie en gelijkheid praat alsof hij Rousseau heeft gelezen of op ronde is voor een hedendaagse Amerikaanse presidentsverkiezing. Voor mij zijn er in de hele prent maximum 30 minuten goede film.

De generiek van ,’King Arthur'’ kondigt aan dat de film gebaseerd is op ,,recent ontdekte archeologische bewijzen over de ware identiteit van koning Arthur''.

Clive Owen (Arthur): "Het verschil met andere versies is precies dat het nu op historisch onderzoek is gebaseerd. Waarom dat niet gebruiken als het voorhanden is? Deze versie is even belangrijk als elke vorige. Een land in chaos op het moment dat de Romeinen zich willen terugtrekken, de Sarmaten die onder Romeins commando werken en het feit dat de Arthuriaanse legende terug te voeren is op een soldaat die half Romeins, half Brits was, vind ik toch drie goede redenen om nog eens met een nieuwe versie op de proppen te komen."

Hoe dan ook,’King Arthur’ is een gedemythologiseerde versie geworden van de legende, met een benadering die - laat ons voorzichtig blijven - dicht tegen de realiteit zou kunnen aanleunen. Omdat er veel onduidelijkheid bestaat over het verhaal van koning Arthur kan het aan elke tijdgeest aangepast worden. Rond de vijfde of zesde eeuw zou er een krijgsheer bestaan hebben die het verdeelde Engeland wist te verenigen. Zijn troepen zouden zich op een heldhaftige manier tegen de Saksen hebben verdedigd. Op hem zou het koning Arthur-verhaal zijn geïnspireerd, maar niemand weet er het fijne van. Dat maakt de beroemde legende heel dankbaar om te verfilmen. Iedere filmmaker gebruikt de archetypen op een andere manier. Guinevere als vechtende en met bloed besmeurde beauty past gewoon beter bij deze tijdgeest. Deze film zou in de jaren dertig nooit gemaakt zijn. In die tijd zou haar personage veel braver zijn geweest.

Wat die archeologische opzoekingen betreft, heb ik echter zo mijn bedenkingen. De scenarist zocht zijn mosterd niet verder dan (voornamelijk) bij twee boeken: David Day, Koning Arthur. Het ontstaan van een mythe (Alphen a.d. Rijn, Atrium, 1997, 176 blz.). Daar lees je dat aan de Muur van Hadrianus op een bepaald ogenblik een ruiterafdeling van niet minder dan 15.000 Sarmaten was gelegerd. (Zou filmisch heel wat dankbaarder geweest zijn dan het minitroepje nu. Maar ja, de scenarist beperkte zich tot het aantal dat correspondeerde met de namen van de Ridders van de Ronde Tafel uit de latere, middeleeuwse cyclus.) En het gepraat van Artorius over de filosoof Pelagius komt bijna letterlijk uit het gesprek dat Picus, de adjudant van de Vandaalse Romein Stilicho, en de hoofdpersoon Varrus voeren op p. 292 in: Jack Whyte, Het zingende zwaard, het tweede deel van De Camelot Kronieken.

Eén detail wil er bij mij niet in: de Saksen, die kruisbogen gebruiken zeshonderd jaar voordat die in werkelijkheid in Europa zouden ingevoerd worden. Een miskleun. Haalt alle historische aanspraken van de promotiejongens onderuit. Het ergert me. Begrijp gewoon niet wat de filmmakers bezielde. Helpt de film geen fluit vooruit, is totaal niet functioneel. En zorgt daarenboven voor compleet nodeloze foutieve beeldvorming! Het lijkt net of ze voor een prikje een restant Ork-kruisbogen op de kop konden tikken uit ‘The Lord of the Rings’. De officiële internationale website besteedt trouwens overdreven veel aandacht aan de bewapening, specialisaties, wapenvoorkeuren en lievelingstactieken van de verschillende helden. Ook weer net of ze leentjebuur speelden bij de ‘extra’s’ op de DVD van dezelfde film.

De traditionele legendes rond Koning Arthur en zijn Ridders van de Ronde Tafel zijn een typisch middeleeuws verschijnsel dat op gang werd gebracht in de twaalfde eeuw door Geoffrey (Galfridus) van Monmouth, een Welshman. Hij schreef omstreeks 1136 zijn eigen - historisch inaccurate - geschiedenis van het Britse eiland, die als basis diende voor dé middeleeuwse bestsellers. In dezelfde eeuw is het verhaal verchristelijkt. De Franse dichter Chrétien de Troyes schrijft rond 1190 ‘Conte de Graal ou Perceval’ en introduceert typische christelijke elementen in het verhaal zoals de graal met het bloed van Christus.

Bij het bekijken van de film in de bioscoop bekroop ons een paar keer het onheimelijke gevoel dat een sequentie abrupt was afgebroken, waardoor de overgang naar of de samenhang met een later fragment alle betekenis verloor. Blijkt nu dat de producent Jerry Bruckheimer, bekend van glibberige brei als ‘Pirates of the Caribbean’ en ‘Pearl Harbor’ bijna twintig minuten uit de bioscoopversie sneed, niet omdat zij anders te lang was, maar te bloederig. Het resultaat was teleurstellend en pijnlijk ondoelmatig: een film voor volwassenen op maat gesneden van pubers. ‘King Arthur’ werd uiteindelijk door Bruckheimer afgeschreven als een verliespost. Regisseur Antoine Fuqua zal er in elk geval niet rouwig om geweest zijn, want op die manier kreeg hij zijn film terug en ligt nu naast de verminkte versie ook de “director’s cut” in de winkel. Sommige plotwendingen zijn nog altijd even weinig overtuigend, maar de oorlogstaferelen zien er plots een pak authentieker uit. De plot is daarenboven minder incoherent en de relatie tussen Arthur en Guinevere en tussen laatstgenoemde en Lancelot heeft meer om het lijf gekregen door een paar sequenties met slechts enkele minuten uit te breiden.

Heel in het begin van de film is een scène ingelast tussen de jonge Arthur en de gelijkheidsapostel Pelagius. Verhelderend. Maar ook al heeft men in de DVD de tijdsaanduiding “452” weggelaten, zodat de film nu in een ongenoemde, meer mythische tijd speelt, chronologisch kan het nog steeds niet kloppen. De scène van de Arthurs groep in het woud, waar de Woads van Merlijn hun leven sparen, is nu iets uitvoeriger en daardoor begrijpelijker. De jongen, die samen met Guinevere door Arthur van de hongerdood werd gered, krijgt nu in een weer ingelaste scène wat meer leven ingeblazen. (In de bioscoopversie verdween hij gewoon van het scherm, zonder uitleg!)

En vooral het gevecht bij Badon Hill is nu aanzienlijk langer. Guineveres vrouwelijke krijgers zie je in actie aan haar zijde. En pas nu worden de uitlatingen van Keira Knightley, in interviews, over de krijgshaftige vrouwen duidelijk: in de bioscoopversie was zij de enige die je zag!

Naast een klassieke productiedocumentaire (zoals meestal de moeite waard) werd aan het schijfje verder nog een zonderling alternatief einde met commentaar van de filmmaker toegevoegd.

Welke bezwaren we tegen de historische correctheid van de film ook mogen hebben, hij is ideaal voor een vergelijking tussen de mogelijke geschiedkundige realiteit en de middeleeuwse mythevorming, die van koning Arthur het prototype maakte van de ideale vorst. Projecteer bijvoorbeeld de zeer epische openingssène van ‘Excalibur’ met een van de veldtochten uit ‘King Arthur’ (bijvoorbeeld de slag op het bevroren meer) plus (in ieder geval nemen) Arthur op de helling voor de slag bij Badon Hill.

Ridders in de pc. Leereenheid rond Artur door de academische lerarenopleiding KULeuven, met teksten, illustraties, webquest, beknopte handleiding om een webquest te maken;

Andere Arthur-films: Excalibur; First Knight; Merlijn de tovenaar (The Sword in the Stone); Monty Python and the Holy Grail, klik hier:

1. Pelagius (ca. 400), Brits asceet en christelijk auteur, kwam ca. 380 naar Rome, waar hij door zijn voorbeeldig leven grote invloed kreeg. Zijn leer over de vrije wil vond veel bijval. Hij schreef dat de mens vrij van erfzonde wordt geboren en dat hij met zijn eigen vrije wil kan kiezen ten goede of ten kwade. De ontkenning van de erfzonde (en van de daaruit voortvloeiende heilsnoodzakelijkheid van de doop) werd vooral bestreden door Aurelius Augustinus (later heilig verklaard), wat in 418 leidde tot de definitieve veroordeling van het pelagianisme. In het jaar 409 of 410, toen Rome bedreigd werd door de Goten onder Alarik, week Pelagius met zijn vriend Caelestius uit naar Noord-Afrika en reisde vandaar verder naar Palestina. Tot 415 ondervond hij daar geen tegenstand. In dat jaar werd hij door Orosius, beschuldigd van ketterij. Enkele jaren later verdwijnt hij geruisloos van het toneel.

In het boek van Whyte klopt het gesprek over Pelagius chronologisch. In 467, het jaar waarin ‘King Arthur’ zich afspeelt is Pelagius al jaren dood en de chronologie dus andermaal overhoop gehaald.