Brugge in de (late) middeleeuwen

Histoforum Lesmateriaal Toetsmateriaal Vakinformatie Magazine

Brugge in de middeleeuwen

Een online multimediale lessenserie

Zijn naam klinkt niet erg Vlaams: Anselmus Adornes (1424-1483). Hij stamt dan ook af van Italiaanse immigranten. Zijn grootvader Pieter Adornes -voorheen Pietro Adorno, een doge van Genua- had zich in Brugge gevestigd en de familie had in de loop van de tijd een vermogen verdiend in de handel. Anselmus, zijn kleinzoon, is daarnaast actief in het stadsbestuur. Hij was raadslid, later schatbewaarder en tenslotte burgemeester.

John Smith is de fictieve vertegenwoordiger van een Engelse wolhandelaar in Brugge. Geregeld vervoert hij met zijn schip, de William Stonor, wol van Engeland naar Brugge. John Smith is de hoofdpersoon in een verhaal over de handel, nijverheid, het dagelijks leven en het geloof in het middeleeuwse Brugge.

Albert van der Kaap, Enschede, albert@vanderkaap.org

Zowel Anselmus Adornes als John Smith spelen een belangrijke rol in het online lespakket 'Brugge in de middeleeuwen', (1) dat door SLO is ontwikkeld om de mogelijkheden van multimediaal lesmateriaal te verkennen. De lessen zijn bestemd voor de eerste of tweede klas van het voortgezet onderwijs.

Bronnen en inhoud

De keuze voor Brugge als plaats van handeling is niet toevallig. Brugge was in de middeleeuwen niet alleen een van de belangrijkste handelssteden in Noord-West Europa, maar over Brugge is ook een prachtige website gemaakt. Op de website Adornes Achterna (2) maakt de bezoeker op interactieve wijze kennis met diverse aspecten van het leven en werken in het middeleeuwse Brugge. In de lessenserie 'Brugge in de middeleeuwen' wordt dankbaar gebruikt gemaakt van deze website.

In het eerste onderdeel maken de leerlingen opdrachten over de handel in Brugge en over de handel van Brugge met andere steden en gebieden in Europa. De antwoorden op de opdrachten halen leerlingen o.a. uit verhalende tekst over John Smith. Leerlingen die meer auditief zijn ingesteld, kunnen ervoor kiezen deze teksten te beluisteren. Een andere bron die de leerlingen gebruiken, is de genoemde website over Anselmus Adornus. Samen met hem maken zij een wandeling door Brugge en verzamelen ondertussen allerlei informatie die zij nodig hebben voor het maken van de opdrachten. Ook een filmpje van Teleblik (zie kader) over Brugge is een belangrijke bron. In een extra (keuze) opdracht maken de leerlingen met behulp van Google Earth een virtuele reis langs Nederlandse Hanzesteden.

Ook in de andere onderdelen, over de nijverheid, het dagelijks leven, het geloof en de pest, maken leerlingen gebruik van verschillende bronnen, bijvoorbeeld van historische kaarten, websites en filmpjes van Teleblik en Beeldbank. Deze bronnen kunnen allemaal online geraadpleegd worden. Het onderdeel over de pest sluit prima aan op de aflevering over de pest uit de Teleac serie 'Aspecten van de middeleeuwen', die u als introductie op de opdrachten aan de leerlingen kunt laten zien. De serie is verkrijgbaar op video en is bijzonder instructief. Nostalgisch is een kort fragment uit de legendarische serie Floris waarin een afbeelding van de zogenaamde pestdokters wordt verbeeld.

Lowyse Adornes

Toen ik het beroemde schilderijtje van Petrus Christus zag, van dat strak kijkende meisje in veel te donkere tinten voor haar leeftijd, niets vrolijks, niets fleurigs maar een en al georchestreerde ernst en rijkdom, wist ik meteen dat zij Lowyse Adornes was. Ze was duur gekleed, peperduur. Modern en vooruitstrevend, kledij die ook voorkomt op de schilderijen van Memling, een kunstenaar die enkel de hoogsten en rijksten van Brugge en omstreken vereeuwigde. Een façade, dat gezichtje van haar. Wat ging er achter schuil? Een leven in een gigantisch gezin, op het ogenblik van mijn verhaal is het dertiende kind op komst, een vader die zowel edelman, diplomaat, ridder als bedrijfsleider was en veel geld nodig had om zijn status te onderhouden. Een religieus man ook, fanatiek religieus voor onze tijd maar “doodnormaal” voor de tijd waarin hij leefde, hoe religieuzer je was, hoe “beter”. En Anselm Adornes, Lowyses vader was een van de besten op alle vlakken.
Als je hem wil ontmoeten, ga dan naar de Jerusalemkerk in Brugge. Zijn geest waart er nog steeds rond, na meer dan vijfhonderd jaar. Je komt hem tegen van zodra je de deur opendoet. Het is er schemerdonker, ook op de stralendste zomerdag. Doe enkele stappen en huiver bij het aanblik van zoveel religieuze somberheid. Doe enkele stappen en je botst op zijn graf. Je ziet hem liggen, koninklijk gebeeldhouwd in de traditie van de grootse vorsten van die tijd. In zijn kist vind je echter niet zijn botten terug. Nee, enkel zijn hart is ooit bij zijn dood overgebracht uit Schotland en in zijn doodskist gestopt, naast het gebeente van zijn vrouw die enkele jaren eerder overleed en hem zestien kinderen baarde, waarvan er twaalf overleefden. Anselm Adornes stierf een gewelddadige dood, en ook dat past in de beste Edele traditie. Ga eens kijken, toe dan, doe die deur open. Je zal niet lang blijven, niemand blijft lang, maar misschien net lang genoeg om de sfeer van de familie Adornes in Onrustvlinder op te vangen.

Bron: weblog Anna Coudenys

Het laatste onderdeel is een extra opdracht over de Brugse metten voor havo/vwo-leerlingen. Dit is een pittige opdracht over de relatie tussen stad en graaf, tussen graaf en koning. Deze opdracht kan ook worden gebruikt als inleiding op lessen over het ontstaan van Nederland en de opstand tegen Spanje. Waar de overige opdrachten goed zonder (lange) introductie van de docent gemaakt kunnen worden, is het waarschijnlijk wel nodig de opdracht over de Brugse metten goed in te leiden.

Alle onderdelen hebben betrekking op de late middeleeuwen, behalve de opdrachten over het geloof. Om dit onderwerp goed tot zijn recht te laten komen, wordt ook aandacht besteed aan de overgang van het heidendom naar het christendom en de betekenis van kloosters. Drie teksten die de leerlingen voor het maken van deze opdrachten moeten gebruiken (boeren in La Villette, zondag in la Villette en kloosters) hebben dan ook betrekking op de vroege middeleeuwen.

Website: http://histoforum.net/brugge

Zie ook de bespreking van Jos Martens van de catalogus van de Karel de Stoute tentoonstelling in Brugge.

Noten

1. http://histoforum.net/brugge
2. http://www.adornesachterna.be
3. Het spel van Bestevaer
4. Boeren, Monniken Koningen

Teleblik

Op de website van Teleblik vindt u duizenden uren televisiemateriaal, voornamelijk uit de archieven van de publieke omroepen. Het gaat om historische en recente bronnen, zoals Het Klokhuis, Willem Wever, Jeugdjournaal, Schooltv, 8 uur Journaal, Tegenlicht en Andere Tijden, maar ook oude Polygoon Journaals. Soms gaat het om uitzendingen van een kwartier tot een half uur, maar heel vaak gaat het om korte, op maat gesneden fragmenten die tussen de twee en vijf minuten duren. Een aardige functie op de website is dat leerlingen zelf fragmenten kunnen 'snijden' en die via een eigen url (link) op bijvoorbeeld een website of in een powerpoint kunnen plaatsen. Ook heeft Teleblik een eigen dossier met filmpjes bij de canon. Voor het bekijken van de filmpjes heeft de school een (gratis) inlogcode nodig, die kan worden aangevraagd op de website van Teleblik.
Aanmelden

Terry Jones en de middeleeuwen

Terry Jones is niet alleen een van de oprichters van Monty Python, hij heeft ook middeleeuwse geschiedenis gestudeerd aan de universiteit van Oxford. In zijn serie 'De middeleeuwen' kijkt hij op komische en relativerende wijze naar een aantal aspecten van de middeleeuwse samenleving. Hij rekent af met verschillende clichés en vooroordelen over de middeleeuwen. Op Histoforum (4) vindt u opdrachten bij de afleveringen over de boeren, de monniken en drie Engelse koningen. Deze opdrachten zijn mogelijk wat moeilijk voor de onderbouw. De serie is verschenen op DVD.

De Blauwe Schuit

De Belgische schrijfster van jeugdboeken Lieve Hoet schreef in 2002 De Blauwe Schuit, waarin Anselmus Adornes een rol speelt. Pieter Scaephooft ziet Anselm Adornes voor het eerst tijdens de Brugse Opstand (zie ook de opdracht over de Brugse metten). Ondanks hun zeer verschillende afkomst worden zij vrienden. Ze leren het vijftiende eeuwse Brugge bekijken door elkaars ogen. Zonder dat ze het van elkaar weten, leren ze allebei de mooie Elisabeth kennen. Zij onderwijst de kinderen van meester Jan van Eyck. Elisabeth voelt zich aangetrokken tot Pieter. Maar dan ziet ze Anselm staan, midden op het gras, kaarsrecht en trots. Kan ze een huwelijk met deze oudste zoon van de burgemeester weigeren? De Blauwe Schuit (vanaf 12 jaar), Lannoo, ISBN: 90 209 4891 1, €12.95. Er is een lesbrief bij het boek.

Onrustvlinder

De Belgische schrijfster van o.a. jeugdboeken Anna Coudenys schreef in 2008 Onrustvlinder. Onrustvlinder is het verhaal van de twaalfjarige Lowyze Adornes, dochter van de rijke 15e- eeuwse Brugse koopman Anselmus Adornes. Na een onbezorgde jeugd op de Brugse Verversdijk (waar het kostbare laken geverfd werd), wordt ze door haar vader veilig (voor grijpgrage ridderhanden) ondergebracht in de Sint- Trudoabdij. Door haar verhaal- in de tegenwoordige tijd- kronkelt het verhaal van de twee straatjongens Seppe en Luigi- in de verleden tijd, terwijl de verhalen in tijd toch gelijk oplopen. Dit werkt bevreemdend. Coudenys schrijft mooi, beeldend (er staan weer een aantal streepjes!!!), ze brengt een deel van het middeleeuwse Brugge tot leven, zoals ook Lieve Hoet in De blauwe Schuit, Kristien Dieltiens in Candide en Pat Beirs en Van Ryckeghem in Jonkvrouw deden.
Lees verder

Pedro Tafur

De Spaanse handelaar Pedro Tafur uit Cordoba maakte rond 1440 verschillende handelsreizen door Europa. Over de stad Brugge schreef hij het volgende: ‘Brugge is het enige handelscentrum in het hele Westen. Alle landen ontmoeten elkaar in deze stad en men zegt dat op sommige dagen meer dan 700 schepen de haven van Brugge verlaten.De stad is zeer dicht bevolkt, bezit fraaie huizen en straten, een actieve bevolking, mooie kerken en kloosters en goede hotels en herbergen. Op de markten en in de pakhuizen vindt men er producten uit Engeland, Brabant, Holland, Zeeland, Duitsland, Bourgondië en landen rond de Oostzee. Al die landen beschouwen Brugge als hun haven en als de markt waar ze hun rijkdom aan producten kunnen verkopen. Ik zag er sinaasappelen en citroenen uit Castilië, zo vers, alsof ze pas geplukt waren. Maar ook fruit en wijn uit Griekenland. Ik zag er stoffen en specerijen uit Alexandrië en uit alle hoeken van de Levant, pelzen uit de streken rond de Zwarte Zee. Men vindt er alles uit Italië: brokaat, zijde, wapens, enz. In één woord: men vindt er in onbeperkte hoeveelheid alle goederen die in de wereld geproduceerd worden.’

E. Aerts, De economische ontwikkeling van Europa (1985).