Wie vermoordde wie, waar, waarom en hoe?

Bonifatius bij Dokkum vermoord

De hoofdvraag in een serie opdrachten over Bonifatius (1) luidt: In hoeverre is de moord op Bonifatius belangrijk voor onderzoek naar de kerstening van Nederland? Een collega die deze opdracht bekeek stelde voor deze vraag te veranderen in 'Waarom was de moord op Bonifatius belangrijk'. Een begrijpelijk reactie. Het is in het geschiedenisonderwijs heel gebruikelijk om de vraag te stellen waarom een gebeurtenis of een persoon belangrijk is. Het antwoord volgt in het tekstboek meestal direct op de vraag. De leerlingen worden vervolgens geacht deze antwoorden voor het proefwerk uit het hoofd te leren.

Zoiets als met de katholieke catechismus (1948). Elke katholiek van boven de vijftig kan tot op de dag van vandaag het antwoord op, in ieder geval de eerste vraag 'waartoe zijn wij op aarde' moeiteloos opdreunen: ' Wij zijn op aarde om God te dienen en daardoor hier en in het hiernamaals gelukkig te worden.' De catechismus was een wekelijks terugkerende ritueel dat door vrijwel ieder kind verafschuwd werd. Je moest de antwoorden uit het hoofd kennen, en een laag rapportcijfer voor catechismus stond vrijwel gelijk aan ongelukkig worden, hier en in het hiernamaals. Dom zijn was ook in katholieke kringen niet verboden, en je mocht alles slecht uit je hoofd kunnen leren, behalve de catechismus. Die vormde een geheiligde uitzondering, die behoorde je te kennen. De bisschop zei het zelf in het voorwoord: "Met grote nauwkeurigheid dient er voor gezorgd te worden dat de tekst van de Catechismus in het geheugen der kinderen wordt vastgelegd." Je stond er helemaal alleen voor: 548 antwoorden in vier jaar, zo'n 130 pagina's, en voor een groot deel cumulatief - elk nieuw schooljaar begon met diezelfde vraag: Waartoe zijn wij op aarde? Voor het geval je het vergeten was, tijdens de vacantie. (2)

Slechts zelden wordt een vraag als 'Waarom is de moord op Bonifatius een belangrijke historische gebeurtenis' een echte onderzoeksvraag, waarop leerlingen zelf een antwoord moeten zoeken. Veel collega's zullen echter, terecht, het belang van een onderzoek door leerlingen naar de moord op Bonifatius in twijfel trekken. Je kunt de weinige tijd die er voor ons vak beschikbaar is wel beter gebruiken.

De onderzoeksvraag 'in hoeverre is de moord op Bonifatius belangrijk voor onderzoek naar de kerstening van Nederland? kan naar mijn mening wel een belangrijke vraag voor een, beperkt onderzoek door leerlingen zijn. Zeker als zo'n onderzoek gevolgd wordt door een discussie in de klas.

De vraag had ook kunnen luiden 'Is de moord op Bonifatius van historisch belang' (3), maar die vraag zou door het algemene karakter meteen een stuk moeilijker worden. De bedoeling van de vraag is leerlingen via een aantal inleidende vragen zicht te laten krijgen (niet zicht te geven) op de wijze waarop de overgang van 'heidendom' naar christendom in West-Europa en meer in het bijzonder in Nederland en, nog specifieker, in het gebied der Friezen verliep.

Heidenen
De herkomst van het woord heiden is niet zeker. Mogelijk is het een algemeen Germaans woord, afgeleid van heide en betekent dan zoiets als 'heidebewoner' en daarmee dus 'barbaar', 'nog nietbekeerde'. Maar misschien is het ook afgleid van heiden; als 'gemene mark' en dan kan het oorspronkelijk geweest zijn 'man van de eigen geloofsgemeenschap', en dus allerminst geringschattend. Dan zou het juist een afweerwoord der 'heidenen' tegen de christenen geweest zijn. Deze betekenis strookt met Engels pagan (Latijn paganus: dorps- of plattelandsbewoner). Een andere mogelijke oorsprong van het
woord 'heiden' is de naam van het oorspronkelijke geloof van de bewoners van Noord-Europa: 'Heithni' (heiðni). Deze verklaring is plausibel genoeg: ten tijde van de kerstening van Noord-Europa waren de bewoners ofwel net christen geworden ofwel nog immer aanhangers van het oude geloof en daarom 'heiden'. (4)

Verzet tegen bekering
Het moet leerlingen duidelijk worden dat de 'heidenen' het christendom niet met open armen hebben ontvangen. Zij zullen zich waarschijnlijk vaak gekrenkt hebben gevoeld. De Christenen hadden immers totaal geen respect voor de goden van de Friezen.
Door de problemen te onderzoeken die de bekering van 'heidenen' met zich meebracht, zoals in de moord op Bonifatius zichtbaar wordt, begrijpen leerlingen beter waarom diverse 'heidense' gebruiken een plaats kregen in het christendom.

De Ierse katholieken
Om de leerlingen te laten zien dat de manier waarop het christendom in Wst-Europa is verspreid ook anders had kunnen kunnen verlopen, ja ten dele zelfs anders is verlopen kan aandacht worden besteed aan de manier waarop Ierland is gekerstend. De Iers katholieken hield veel meer dan de Rooms Katholieke kerk rekeing met oude Keltische gebruiken. Zie bijvoorbeeld de prachtige reeks historische deteactives van Peter Tremayne over sister Fidelma. 'Historische detectives vormen', aldus Jos Martens, 'een variant op de gewone historische roman. Je hebt ze grosso mode in twee soorten: boeken waarin het thrillerelement overheerst en boeken die je meer leren, meer inzicht geven in een bepaalde tijd. De minder goede doen dat door hun kennis schoolmeesterachtig uit te stallen, de beste strooien hun wetenswaardigheden organisch door het geheel, zonder pedanterie en zonder de vaart van het verhaal te hinderen. De zuster Fidelma-boeken behoren tot de tweede categorie.' (5) Op Histoforum heeft Jos Martens negen van de Fidelma boeken gerecenseerd.

Verschillende perspectieven
Deze opdracht leent zich er ook prima voor om met leerlingen te praten over verschillende perspectieven (6). De godsdienst van Friezen wordt in het gemeen bestempeld als heidens, een woord met een duidelijk peioratieve betekenis. De Friezen moesten een inferieure godsdienst afstoten en zich bekeren tot het enige waren geloof. Als de leerlingen wordt gevraagd de moord eens te bekijken vanuit het perspectief van de Friezen dan zal duidelijk worden dat het letterlijk een heel ander verhaal wordt. Je kunt, desgewenst, het perspectief nog breder maken door te stellen dat geschiedenis in zeer veel gevallen het verhaal van de (over) winnaar is.

 
Voorbeelden van opdrachten
Bonifatius bestaat uit twee delen. In het eerste deel ga je onderzoeken of Bonifatius een persoon van historisch belang is. In het tweede deel ga je na in hoeverre de moord op Bonifatius belangrijk is voor onze kennis van de kerstening van Europa

Rob Philips heeft, uitgaande van de criteria van Partington, een opdracht gemaakt over het historisch belang van de Eerste Wereldoorlog.

In De muur moeten leerlingen op basis van hierboven genoemde criteria beargumenteren of zij de Berlijnse muur een historisch munument vinden.

In Enola Gay onderzoeken leerlingen vanuit verschillende perspectieven of het afwerpen van de eerste atoombom een belangrijke historische gebeurtenis was.

Noten
1. De moord op Bonifatius, http://histoforum.net/bonifatius/ 
2. Ed schilders, Hemel en aarde, http://www.cubra.nl/edschildersroomslezen/rijk01catechismus.htm 

3. Zie ook: http://histoforum.net/2009/historischbelang.html
4. Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Heiden_(geloof).

5. Zie Jos Martens, De wereld van zuster Fidelma  
6. Zie ook het lesmateriaal over Balthasar Gerards, waarin het gaat om een katholieke en een protstantse kijk op de moord op Willem van Oranje.

Literatuur

Bradshaw , Matthew (2006), ‘Creating controversy in the classroom: making progress with historical significance’, Teaching History (Significance edition) Issue 125, pp 18-25.
Cercadillo, L. (2001) 'Significance in history: student 'ideas in England and Spain', in Lee G., Gordon, P. and Dickinson, A. International Review of History Education, Vol. 3, London: Woburn Press.
Cercadillo, L. (2006) 'Maybe they haven't decided yet what is right': English and Spanish perspectuves on teaching historical significance', in Teaching History, 125, Significance Edition.
Conway, R (2006) 'What they think they know: impact of pupil preconceptions on their understanding of historical significance', in Teaching History, 125, Significance Edition.
Christine Counsell (2004), ‘Looking through a Josephine-Butler-shaped window: focussing pupils’ thinking on historical significance’, Teaching History Issue 114, pp 30-36.
Dawson , Ian (2003), What is history Y7, Schools History Project.
Holt, T. (1990). Thinking Historically: Narrative, Imagination, and Understanding. New York: College Entrance Examination Board.
Philips, R. (2003) Historical significance - the forgotten 'key element'?, in Teaching History, 106, blz. 14 t/m 19
Seixas, Peter. (1994) Students’ Understanding of Historical Significance, in Theory and Research in Social Education 23.3: 281-304.